اقلیم استان سیستان و بلوچستان

اقلیم استان سیستان و بلوچستان

 

استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187502 کیلومتر مربع، در جنوب شرقی ایران و در مختصات جغرافیایی بیست و پنج درجه و سه دقیقه تا سی و یک درجه و بیست و هشت دقیقه عرض شمالی و پنجاه و هشت درجه و چهل و هفت دقیقه تا شصت و سه درجه و نوزده دقیقه طول شرقی واقع شده است. این استان پهناور در سمت شرق با کشور پاکستان 900 کیلومتر و با کشور افغانستان 300 کیلومتر مرز مشترک دارد؛ در قسمت جنوب با دریای عمان به طول تقریبی 270 کیلومتر مرز آبی دارد و از قسمت شمال و شمال غرب با استان خراسان  به طول 190 کیلومتر و در قسمت غرب با استان کرمان به طول 580 کیلومتر و با استان هرمزگان به طول 165 کیلومتر همجوار است.

        این استان از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته است که از لحاظ طبیعی با یکدیگر کاملاً متفاوتند. ناحیه سیستان هشت هزار و صد و هفده کیلومتر مربع، در قسمت شمالی این استان قرار دارد و حوزه مسطح و مسدودی است که از آبرفت‌های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشکیل شده است. ناحیه بلوچستان به مساحت صدو هفتاد و نه هزار و سی‌صد و هشتاد و پنج کیلومتر مربع منطقه وسیع کوهستانی است که حد شمالی آن کویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است.مرزهای طولانی آبی و خشکی استان با کشورهای افغانستان، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس، موقعیت ویژه‌ای را به آن بخشیده و سبب ایجاد شرایطی خاص شده است.

      چندگانگی و تنوع مذهبی، گویش‌های مختلف و نمود تعلقات قومی و قبیله‌ای از دیگر ویژگی‌های اجتماعی این استان است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان سیستان و بلوچستان دارای هشت شهرستان: ایرانشهر، چابهار، خاش، زابل، زاهدان، سراوان،سرباز و نیک شهرمی باشد.

 

جغرافیای طبیعی و اقلیمی

 

     در مطالعات زمین‌شناسی، منطقه شرق ایران را معمولاً به عنوان یک واحد مستقل بررسی می‌کنند. این منطقه در اواخر دوران سوم زمین‌شناسی در اثر جنبش‌های کوه‌زایی از دریا جدا شده و در آن ابتدا رسوبات آهکی از نوع دریایی و سپس رسوباتی با مواد نسبتاً درشت و نرم‌روی هم انباشته شده است. قسمت جنوبی استان (مکران) یکی از مناطق در حال فرونشستن تدریجی است و دلیل آن نیز ضخامت زیاد رسوبات ماسه‌ای دوران سوم است که عمق آن به بیش از یک کیلومتر می‌رسد. بر همین اساس پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می‌رود که یکی از علت‌های بوجود آمدن گل فشان‌ها و چشمه‌های آب معدنی فراوان در این منطقه است. ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان به دوران سوم و دوم زمین‌شناسی تعلق دارد و سنگ‌های آن اغلب آهکی و گچی است.

   به عقیده زمین‌شناسان، بعضی کوه‌های این استان (مانند آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم تعلق دارند. ارتفاعات سیستان و بلوچستان،‌ جزو رشته‌ کوه‌های مرکزی ایران و شامل ناهمواری‌های شرق چاله‌ لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است. این ارتفاعات در همه جا پیوسته نیستند،  به طوری که حوضه‌های پستی در فواصل این ارتفاعات پدید آمده‌اند. پهنای کوهستان‌ها از شمال به جنوب افزایش می‌یابد و در فاصله ایرانشهر- کوهک به بیشترین حد خود می‌رسد. این ناهمواری‌ها مشتمل بر کوه‌های سیستان و کوه‌های بلوچستان است. منطقه سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تأثیر جریان‌های جوی متعدد مانند: جریان بادی شبه قاره هند و به تبع آن باران‌های موسمی اقیانوس هند است و از طرف دیگر تحت تأثیر فشار زیاد عرض‌های متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهم‌ترین پدیده‌ مشهود اقلیمی آن است.

    در وضعیت هواشناسی این منطقه بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل‌آسا، رطوبت زیاد  و مه صبحگاهی پدیده‌ای قابل توجه است. این استان تابستان‌های گرم و طولانی و زمستان‌های کوتاه دارد. از آنجا که حداقل دما ندرتاً به صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد، رویش گیاه در اراضی آبی تقریباً در تمام طول سال ادامه دارد. عمده بارندگی در زمستان صورت می‌گیرد. این ناحیه دو فصل متمایز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه‌های آذر، دی و بهمن و تابستان گرم در بقیه فصل‌های سال دارد. در تمام شهرهای استان حداکثر دمای سالانه، بالای چهل درجه سانتی‌گراد گزارش شده است. این مقدار در ماه تیر، در ایرانشهر به پنجاه و یک درجه بالای صفر می‌رسد. کم‌ترین حد دمای استان در ماه‌های آذر و دی ثبت شده است.

    میانگین حداقل دمای سردترین ماه سال بین حدود دوازده تا سیزده درجه سانتی‌گراد متغیر است. سردترین شهر استان، زاهدان و گرم‌ترین شهر آن ایرانشهر است. اختلاف و نوسان دمای بین زمستان و تابستان و حتی در یک شبانه‌روز بسیار بالا است، ولی حداقل مطلق دما به ندرت به صفر درجه می‌رسد نواحی ساحلی دریای عمان به علت رطوبت ناشی از مجاورت با دریا، تا حدودی از این امر مستثنی است و آب و هوای گرم آن با رطوبت بیشتری همراه است.

       به علت بالا بودن متوسط دما و وزش بادهای موسمی، میزان تبخیر در این استان زیاد است و به طور متوسط چهار میلی‌متر در روز گزارش شده است بارندگی عمدتاً در ماه‌های زمستان صورت می‌گیرد. به طور متوسط در هفت ماه از سال در این ناحیه اثری از باران مشاهده نمی‌شود. میزان بارندگی از طرف شرق به غرب استان افزایش می‌یابد. متوسط سالیانه بارندگی آن حدود هفتاد میلی‌متر و بسیار نامنظم است.

       بیشترین نزولات جوی، در شهرستان‌های خاش و زاهدان و متوسط سالانه آن صدو بیست میلی‌متر است. کم‌ترین مقدار بارندگی در شهرستان زابل روی می‌دهد و متوسط سالانه آن پنجاه و یک میلی‌متر است میزان متوسط رطوبت نسبی در سواحل دریای عمان، حدود هفتاد تا هشتاد درصد در دی ماه است. در تابستان مقدار رطوبت نسبی کاهش می‌یابد، ولی کرانه‌های غربی بلوچستان به علت نزدیکی به اقیانوس هند در تابستان نیز رطوبت نسبتاً بالایی دارد.

جاذبه های گردشگری استان سیستان وبلوچستان - قسمت دوم

چابهار همچنان ناشناخته

 

درباره تپه های گل فشان بدانید که این تپه ها با پرتاب حباب های گل و لای از ژرفای زمین، چشم بیننده را خیره می کنند،مردم محلی از این گل و لای برای درمان بیماری ها بویژه بیماری های پوستی استفاده می کنند.

   به عنوان یک ایرانی مخصوصا اگر اهل تجارت باشید، بندر یا جزیره چابهار را به عنوان محلی برای کسب و کار تجار و مخصوصا بازار خرید اجناس خارجی با قیمتی مناسب تر از پایتخت آلوده ایران می شناسید و قطعا با ویژگی های گردشگری آن کمتر آشنا هستید.

جزیره چابهار در قسمت جنوبی استان سیستان و بلوچستان در جوار دریای عمان واقع شده است. وسعت این جزیره 25هزارکیلومتر بوده که 130 کیلومتر آن مرز خاکی است.

از وجود این مرز خاکی در جزیره چابهار چندان خوشحال نباشید، چرا که با اتوبوس یا قطار و تغییر مسیرهای مختلف برای رسیدن به چابهار حداقل دو روز را در جاده خواهید بود. اگر از دسته مسافران کم طاقت هستید و تحمل پیمودن مسیرهای مختلف و طولانی را ندارید؛ بهتر است به جای مسافرت با اتوبوس یا قطار به فکر خرید بلیت هواپیما و پرواز مستقیم به چابهار باشید.

قبل از ورود به چابهار بهتر است بدانید، این بندر 230هزار نفر جمعیت دارد و از پنج بخش مرکزی، کنارک، پلان، دشتیاری و زرآباد تشکیل شده. سه شهر کنارک، ونگور و چابهار و الدهستان و 620 روستا نیز در این جزیره یا بندر قرار دارند.

    بندر چابهار اگرچه در نگاه اول، ناحیه ای فاقد امکانات گردشگری به چشم می آید، اما اکوتوریسم طبیعی این جزیره و همچنین پیشینه تاریخی آن، از جاذبه هایی است که چشم هر بیننده را خیره می کند.

     گل فشان ها، سواحل صخره ای زیبا، مساجدزیبای محلی، بافت سنتی و زندگی جذاب بلوچ ها با کپه های دست سازشان و همچنین قلعه پرتغالی ها از جمله مهمترین جاذبه های گردشگری چابهار به شمار می آیند.

برای دیدن کناره ها و سواحل زیبای طبیعی در چابهار توصیه می کنیم به قسمت جنوبی شهرستان چابهار بروید، چرا که در این قسمت پیشروی آب دریا و فرسایش سنگ های رسوبی چشم انداز زیبایی را به وجود آورده است. وقتتان را به گونه ای تنظیم کنید که طلوع یا غروب خورشید را در این سواحل ببینید.

     برای دیدن تپه های گل فشان که اتفاقا پدیده ای کمیاب در سطح جهان به شمار می آید، باید به دو دشت کهیه و تنگ بروید.

ادامه نوشته

جاذبه های گردشگری استان سیستان وبلوچستان - قسمت اول

جنوبی ترين شهرستان بلوچستان است كه در فاصله 761 كيلو متري زاهدان قرار دارد. اين شهر در زمان های قديم " تيس" نام داشته كه در حال حاضر خرابه هاي آن در 5 كيلو متري چابهار امروزي به جاي مانده است .

   بندر تيس در آن ايام اهميت و اعتبار فراوان داشت و يكي از مراكز مهم تجاري كرانه هاي درياي عمان بود، ولي در قرن گذشته در اثر كم توجهي از رونق آن كاسته شد.  در سالهاي پس از انقلاب به علل مختلف ، بيش از پيش مورد توجه قرار گرفت .

  اينک بندرچابهار اهميت سوق الجيشي ممتازي دارد و در حال حاضر يكي از مناطق آزاد تجاري ايران محسوب مي شود .

 

    جاهای ديدنی چابهار:

 

1- منطقه آزاد تجاري 

2- درخت كهن سال مكر زن در تیس کوپان

3- غار تيس

4- پناهگاه حيات وحش(تمساح) در باهوكلات

5- تپه گل افشان دركهير 

6- قلعه قديمي تيس

7- امامزاده غلام رسول

8- مسجدجامع تیس  

 9- قلعه پرتغالی ها

---

کوه آتشفشانی تفتان

 

 کوه تفتان یکی از مرتفع ترین و جدید ترین کوههای آتشفشانی ایران به شمار می رود که در فاصله 50 کیلومتری شهر خاش قرار دارد.  فعالیت آتشفشانی این کوه از اوایل دوران چهارم زمین شناسی شروع شده و امروزه نیز مقداری گاز از دهانه آن خارج می شود. گدازه های آتش فشانی تفتان بیشتر از نوع متخلخل است که برای تهیه سیمان خاش از آن استفاده می شود سیمان خاش دارای تیپ های مختلف سیمان به همراه سیمان پوزولانی است که از پوزولان تفتان حاصل می شود.

     

ادامه نوشته

بمپور

          

بَمپور يکي از شهرهاي استان سيستان و بلوچستان ايران، در منطقه مکران است.
بمپور داراي آب وهواي گرم ومرطوب است که داراي تابستاني طولاني و ميانگين دماي آن در تابستان از 40 درجه سانتي گراد بيشتر است.مي‌توان گفت که بمپور از لحاظ تاريخي يکي از قديمي ترين شهرهاي ايران به شمار مي‌رود که براساس کاوش‌هايي که در اطراف شهر بمپور صورت گرفته‌است تاريخ پيدايش آن به زمان ساسانيان واشکانيان بر مي‌گردد البته همچنان اين تحقيقات ادامه دارد در خرداد ماه 1387 سازمان ميراث فرهنگي ايران اعلام کرد محوطه باستاني را در اطراف بمپور با وسعت 150هکتار کشف کرده‌است که کاوشها در آن همدوره بودن آن با تمدنهاي شهر سوخته وجيرفت نشان مي‌دهد در دوره معاصر هم تا پيش از سال 1370 بمپور بزرگترين بخش کشور بود که از آن بخشهاي بزمان، فنوج، دلگان، ولاشارمنشعب شدند، شهر داري بمپور هم همزمان با شهرهاي سمنا، يزد، وکهکيلويه تاسيس شده‌است از نقاط ديدني آن هم مي‌توان به ارگ بمپور ورودخانه بمپور اشاره کرد.بر اساس سرشماري سال 1385 جمعيت آن (1,664 خانوار) 9,073 نفر بوده‌است.
اين شهر، زادگاه استاد شيرمحمد اسپندار، تنها نوازنده ساز دونلي در ايران است.

 منبع: مزجع شهرهای ایران 

بمپور

            

بَمپور يکي از شهرهاي استان سيستان و بلوچستان ايران، در منطقه مکران است.
بمپور داراي آب وهواي گرم ومرطوب است که داراي تابستاني طولاني و ميانگين دماي آن در تابستان از 40 درجه سانتي گراد بيشتر است.مي‌توان گفت که بمپور از لحاظ تاريخي يکي از قديمي ترين شهرهاي ايران به شمار مي‌رود که براساس کاوش‌هايي که در اطراف شهر بمپور صورت گرفته‌است تاريخ پيدايش آن به زمان ساسانيان واشکانيان بر مي‌گردد البته همچنان اين تحقيقات ادامه دارد در خرداد ماه 1387 سازمان ميراث فرهنگي ايران اعلام کرد محوطه باستاني را در اطراف بمپور با وسعت 150هکتار کشف کرده‌است که کاوشها در آن همدوره بودن آن با تمدنهاي شهر سوخته وجيرفت نشان مي‌دهد در دوره معاصر هم تا پيش از سال 1370 بمپور بزرگترين بخش کشور بود که از آن بخشهاي بزمان، فنوج، دلگان، ولاشارمنشعب شدند، شهر داري بمپور هم همزمان با شهرهاي سمنا، يزد، وکهکيلويه تاسيس شده‌است از نقاط ديدني آن هم مي‌توان به ارگ بمپور ورودخانه بمپور اشاره کرد.بر اساس سرشماري سال 1385 جمعيت آن (1,664 خانوار) 9,073 نفر بوده‌است.
اين شهر، زادگاه استاد شيرمحمد اسپندار، تنها نوازنده ساز دونلي در ايران است.

 منبع: مزجع شهرهای ایران 

بزمان

بَزمان يکي از شهرهاي کوچک استان سيستان و بلوچستان است.بزمان در 90 کيلومتري ايرانشهر واقع است.بزمان يکي از باسابقه ترين بخش‌هاي استان سيستان و بلوچستان مي‌باشد که تنها سابقه بخشي 110 ساله دارد.بر اساس سرشماري سال 1385 جمعيت آن (816 خانوار) 4,002 نفر بوده است.
كوه آتشفشاني نيمه‌فعال بزمان در فاصله 30 كيلومترى شمال غرب بزمان قرار دارد.
منطقه بزمان در قديم جنگل‌هاي پردرخت و دشت‌هايي پر از گل نرگس داشت.
بزمان داراي منطقه حفاظت شده مي‌باشد که حيوانات مختلف از جمله يوز پلنگ و آهو و بز و قوچ و پرندگاني مانند کبک و تيهو سوسک و...در اين منطقه زيست مي‌کنند .کوهستانهاي بزمان داراي داروهاي گياهي متفاوتي هستند در بزمان چشمه‌هاي اب گرم زيادي وجو دارد محصول عمده کشاورزي بزمان خرما مي‌باشد که خرماي منحصر به فرد سنگ شکن فقط در اين منطقه با کيفيت ثمر مي‌دهد .تمدن اسپيدز در شهر بزمان قرار دارد.

میرجاوه

ميرجاوه مرکز بخش ميرجاوه شهرستان زاهدان يکي از شهرهاي کوچک استان سيستان و بلوچستان ايران در 75 کيلومتري جنوب شرقي شهر زاهدان واقع است. بر اساس سرشماري سال 1385 جمعيت آن (2,350 خانوار) 13,590 نفر بوده است.
ميرجاوه داراي يک دبيرستان پسرانه به نام شهيد باهنر و يک دبيرستان دخترانه به نام چهارده معصوم است..
ميرجاوه تنها مرز قانوني در جنوب شرق کشور است که رفت آمد سياحان خارجي و داخلي از اين معبر صورت مي‌گيرد.

نام:
ميرجاوه يعني جاي مير مثل ميرکوه که مي‌شود ييلاق مير در اينجا منظور مير بولان ريگي است از تيره نتوزهي ، مير بولان سپهسالار نادر شاه افشار در فتح هندوستان بود که با ترفندي جنگي توانست زمينه فتح هندوستان را فراهم نمايد.ودربلوچستان پاکستان ازاو به عنوان يکي از قهرمانان بلوچ ياد مي‌شودو يک آکادمي معروف پزشکي يک خط قطار و تنگه ايي معروف بنام وي مي‌باشد. مير بولان ريگي به پاس خدمات سندسرحد بلوچستان را به دستور نادرشاه افشار از فرمافرماکرمان دريافت نمود.مير به معناي سردار حاکم و سيد اصل مي‌باشد.

سراوان

سراوان خاوری ترين شهر استان سيستان و بلوچستان است كه با مركز استان 352 كيلومتر فاصله دارد. بسياری از روستاهای اطراف سراوان دارای خاك خوبی است كه با بهره برداری از آن كوزه گری و سفال سازی در اين روستاها خاصه در ناحيه كلپورگان رونق يافته است. سوزن دوزی نيز علاوه بر سفال سازی از صنايع دستی منطقه محسوب می شود. در حوالي سراوان ساخت النگوهاي شيشه‌اي بسيار معمول است. ساخت اين نوع اشياء به مهارت ريز احتياج دارد و اشياء زينتي متنوع مانند انواع حيوانات و شيشه جات ساخته مي شود.
بافت قاليچه هاي بلوچي، در دستگاه‌هاي قالي‌بافي كه به صورت خوابيده قرار مي گيرد انجام مي شود و طبق نظر كارشناسان مربوط بدون شك مي توان با اندك توجهي تعداد آن‌ها را افزايش داد و ساليانه دها هزار مترقالي توليد نمود. روستاي قلعه‌جاني از توابع سيب و سوران در منطقه‌اي دشتي واقع شده است و يكي از ديدني ترين مناطق اين شهرستان به شمار مي آيد.

مکان های دیدنی و تاریخی

قلعه‌جاني(كوشان‌قديم) واقع‌در روستاي قلعه‌جاني از ديدني‌هاي اين منطقه به شمار مي‌آيد.  

 
صنايع و معادن

از صنايع ومعادن شهرستان سراوان اطلاعات مستندي در دست نيست.  

کشاورزی و دام داری

كشاورزی در اين شهرستان رواج دارد و گندم، جو،‌ ذرت، تره بار، بنشن،‌ مركبات و خرما از محصولات كشاورزی اين شهرستان است. آب كشاورزی از كاريزها و چاه‌های عميق و نيمه عميق تامين می شود.

 

مشخصات جغرافيايي

اين شهرستان‌از نظر جغرافيايي در 62 درجه و 20 دقيقه درازای خاوری و 27 درجه و 22 دقيقه پهنای شمالی قرار گرفته است و آب و هوای آن در تابستان گرم و خشك و در زمستان معتدل است. شهرستان‌سراوان‌درشرق استان سيستان و بلوچستان در 340 كيلومتری جنوب خاوری زاهدان و در مسير راه خاش - كهك ( مرز ايران و پاكستان) قرار گرفته است. اين شهرستان از جنوب و خاور به كشور پاكستان، ازباختر به ايرانشهر و از شمال به شهرستان خاش محدود است.
1- راه سراوان- خاش به درازای 155 كيلومتر به سوی شمال باختری
2- راه سراوان- خاش به سوی باختر به درازای 195 كيلومتر
3- راه سراوان تا مركز پاكستان به سوی جنوب خاوری به درازای 110 كيلومتر
در سرشماری سال 1375 شهرستان سراوان 172.149 نفر جمعيت داشته است. مردم شهرستان سراوان آريايی نژادند و به زبان فارسی با گويش بلوچی سخن می گويند.
 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

پيش از سال 1305 شمسی نام اين محل «شستون» بود كه به تدريج بر وسعت آن افزوده شد و به سراوان معروف‌شد. آثار به دست آمده در سراوان نشان می دهد كه اين شهرستان سابقه تاريخی و تمدن بسيار كهنی دارد.
 

تقسيمات کشوري

شهرستان سراوان با مساحت23880 کيلومتر مربع ، در شرق استان سيستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان337 کيلومتر است . اين شهرستان داراي تعداد 5 مرکز شهري و6 بخش ، 14 دهستان و 708 آبادي داراي سکنه است .

عنوان	شهرستان	استان	نسبت شهرستان به استان (درصد)
مساحت ( کيلومتر مربع )	23880	187502	74/12
تعداد شهر	5	31	13/16
تعدا بخش	6	36	67/16
تعداد دهستان	14	98	29/14

عوارض طبيعي

( ارتفاعات ، رودخانه ها ، قنات ، چاه و چشمه ها( اعم از فصلي و غير فصلي ) سرچشمه رودخانه و منتهي به بخش رودخانه ماشکيد در اين شهرستان واقع مي باشد .
 ارتفاعات : کوه بيرک ، کوه سفيد ، کوه بم پشت ، کوه سياجان
رودخانه ها: ماشکيد،سيمش ،روتک
 منابع تامين آب و حوزه آبريز و شبکه رودخانه ها :آب اين شهرستان ازطريق 1269حلقه چاه 307 رشته قنات 272 رشته چشمه با ميزان آبدهي 183ميليون متر مکعب و رودخانه هاي ماشکيد با ميزان آبدهي متوسط سالانه 80 ميليون متر مکعب تامين مي شود.

اقليم

شهرستان سراوان داراي اقليم بياباني گرم و خشک مي باشد . ميانگين بارش سالانه در اين شهرستان 6/104 ميلي متر و متوسط دماي آن در سال 82  از 43 الي 4- درجه سانتي گراد درتغييراست .

پيشينه تاريخي و گردشگري

( تاريخچه و وجه تسميه نامگذاري ،اماکن و آثار تاريخي ، آداب و رسوم ،مشاهير و شخصيت هاي تاريخي )  سراوان در سال 1326 به شهعرستان تبديل شده است . قبل از ورود نيروهاي دولتي به اين منطقه نوع اداره و حکومت در منطقه ملوک الطوايفي بوده و هر قسمتي از مناطق اين شستون نام قبلي اين شهرستان بوده که بعداً از آن به سراوان ياد شده است .

جاذبه هاي تاريخي :

1- سنگ نگاره ها :

مهمترين اين سنگ نگاره ها مربوط به دره نگاران ناهوک مي باشد که بر روي کوههاي منطقه سردشت در دره اي بنام دره نگاران واقع شده است و براساس بررسي هاي تاريخي و کارشناسي هاي باستان شناسي مربوط به دره شکار مربوط به ده هزار سال پيش است .

2- قلعه سب :

اين قلعه مربوط به دوره اسلامي است و حکام ساکن در آن بر کل منطقه سيب و سوران ، هيدوچ ، کنت و زابلي تسلط داشته و در واقع امراء آن مناطق تحت سلطه و خدمت آنها زندگي مي کردند .

3- قبرستان قديمي گشت :

قبرستان مزبور در قسمت سفلاي گشت واقع و مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد مي باشد در پويش هاي باستان شناسي انجام شده آثاري از سنگ نگاره ها که مربوط به ساکنين قديمي گشت بوده اند يافت شده است .

4- کارگاه سفال کلپورگان :

صنعت سفال کلپورگان هنريست به جاي مانده از انسانهاي نخستين که بيش از هفت هزار و پانصد هزار سال قدمت دارد و در واقع موزه زنده ايست از اين صنعت و هنر .از شاخصه هاي مهم اين صنعت پيش از تاريخ ماندگاري آن طي قرون و هزاره اي متمادي و عدم تاثير تکنولوژي جديد و روشهاي مدرنيته سفال سازي و عدم بهره گيري از هرگونه لعاب مي باشد . از ديگر ويژگيهاي خاص اين صنعت و هنر ، کار توسط هنرمندان زن منطقه مي باشد .

5- تپه روباهک :

از جمله سنبل هاي تاريخي که در زمره جذابيت هاي خاص اين شهرستان مي باشد که براساس نظر کارشناسان امر از نظر سابقه تاريخي قدمت آن به شهر سوخته زابل مي رسد که با انجام کار کارشناسي و تهيه و تامين اعتبارات کافي و بيرون اوردن زمينه هاي سابقه تاريخي اين شهرستان و اهميت آن در گذشته خواهد شد .

ادامه نوشته

قصرقند

قَصرقَند يکي از شهرهاي استان سيستان و بلوچستان ايران در شهرستان نيک‌شهر است.
در قديم:
لغتنامه دهخدا به نقل از جلد 8 فرهنگ جغرافيايي ايران مي‌نويسد:
قصرقند، قصبه مرکز بخش قصرقند شهرستان چاه بهار در 110 هزار گزي چاه بهار و 56 هزار گزي خاور نيک‌شهر، کنار رودخانه خواجه. موقع جغرافيايي آن کوهستاني و گرمسير است . سکنه آن 4000 تن است . آب آن از قنات و رودخانه و محصول آن غلات ، خرما، لبنيات، برنج و شغل اهالي زراعت و گله داري است. راه فرعي و پاسگاه ژاندارمري و دبستان دارد. قلعه خرابه قصرقند از ابنيه بسيار قديم است.

جمعیت این شهر ۱۰۰۰۰ نفر است

کنارک

کُنارک يکي از شهرهاي استان سيستان و بلوچستان ايران در منطقه چابهار است.کنارک در کرانه باختري خليج چابهار و بر ساحل درياي عمان قرار گرفته و شهري بندري است.
پايگاه هوائي کنارک در نزديکي اين شهر واقع شده.علاوه برپايگاه دهم شکاري پايگاههاي نيروي دريايي و زميني نيز در اين شهر مستقرند. جمعیت این شهر ۳۰۰۰۰ نفر است

زهک

 يکي از شهرهاي استان سيستان و بلوچستان ايران است. اين شهر، مرکز شهرستان زهک است. جمعيت اين شهر طبق سرشماري سال 1385، برابر با 11,401 نفر بوده است .
شهرستان زهک در نقطه پاياني جاده ترانزيت و خط آهن در حال ساخت چابهار به مرز افغانستان قرار دارد و مرز ميلک نقطه مهمي در ارتباط ايران و آسياي ميانه است.شهر زهک پيش از تقسيمات کشوري جديد جزئي از بخش شهرکي و نارويي شهرستان زابل به شمار مي‌آمد.
سد زهک که در 27 كيلومتري جنوب شرقي زابل قرار دارد. رودخانه سيستان را به دو كانال تقسيم مي‌كند. يكي كانال طاهري و ديگري كانال شهر ناميده مي‌شود.
ساخت دانشگاه آزاد زهک نيز از سال 1385 آغاز شده‌است.

تاريخ:
شهر هخامنشي دهانه غلامان يا دروازه بردگان در پيرامون زهک و زابل قرار دارد.بررسي باستان‌شناختي در تپه گوري کهنه زهک به شناسايي دو دوره استقراري اشکاني و «اسلامي پسين» انجاميده‌است

جاذبه های استان سیستان وبلوچستان

• جلوه های زیبا و دیدنی استان، از دریای عمان تا دریاچه هامون در فصول مختلف، تنوعی دل انگیز را همراه دارد. یادگارهای تاریخی، سرسبزی ها و سربلندی های درختان خرما و قامت بلند و صبور تفتان، هر چند در گذشته به جهت بی مهری های مختلف نتوانسته اند جایگاه واقعی خود را بدست آورند. اینک پذیرای علاقه مندانی خواهد بود تا طبیعت بکر و شرایط منحصر به فردش را دریافته و از تنوع آن کسب فیض و لذت نمایند.

• در شهرستان زاهدان، تفریح گاه و تفرج گاه پارک ملت و براسان، مجتمع فرهنگی تفریحی باغ خانواده، موزه مردم شناسی با جلوه های بسیار زیبا از فرهنگ منطقه، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزیا، بازارچه سرپوش، ساختمان های قدیمی پست، دادگستری، گمرک و پست شهرمیرجاوه و ...

• در شهرستان زابل، کوه خواجه به ارتفاع تقریبی 900 متر، مانند جزیره ای در وسط دریاچه هامون به همراه آتشکده و کاخ عظیم نمایانی که به دوران اشکانی و ساسانی نسبت می دهند، دهانه غلامان که بقایای شهر معتبر دوران تاریخی هخامنشی می باشد، شهر سوخته با مجموعه ای از تپه های باستانی، که در حدود 3200 تا2000 سال قبل از میلاد، بزرگترین شهر و مرکز تمدن در دنیای شرق بوده و سفال های مکشوفه، دوره تمدن آن را به عهده برنز می رساند. قلعه سام، قلعه مچی، آسیابهای بادی، قلعه رستم، زاهدان کهنه، مناره قاسم آباد، آتشکده کرکویه، دریاچه هامون، پارک چاه نیمه و ...

• در شهرستان خاش، قلعه حیدرآباد ، قله معروف تفتان " تنها آتشفشان نیمه فعال کشور " و حوضچه های فصلی در مصفا ارتفاعات مجاور تفتان با عنوان " سردریا "، مناره مسجد جامع، درخت کهنسال ده پابید " با قدمت 1200 سال" ، قبرستان هفتاد ملا و ...

• در شهرستان ایرانشهر، قلعه ناصری ( دوره قاجاریه )، قلعه بمپور با قدمتی از دوره ساسانی، قلعه دامن، قلعه پیشین ( دوره اسلامی )، قلعه چهل دختر، قلعه سرباز( دوره اسلامی )، قلعه اسپیددژ واقع در مسیر بزمان- دلگان که گفته می شود اشرف افغان در این محل به قتل رسیده است، دره رودخانه سرباز و ...

• در شهرستان سراوان ، تپه مهتاب خزانه کوهک (5000 سال قبل از میلاد ) تپه کلاتک آسپیچ، تپه روباهک ،تپه میل مارد، تپه سد میرعمر، قلعه سیب (سب)، سنگ نگاره های کوه مهرگان، دره نگاران ، کشتگان و ...

• در شهرستان چابهار، سواحل زیبای دریای عمان، بنادر پزم، گواتر، کنارک، اسکله شهید بهشتی، گل افشان که از عجایب چابهار بوده و مانند آتشفشان گل می افشاند، جنگل های حراء که جنگل های شناور بوده و با مد دریا زیر آب رفته و با جزر آب نمایان می شوند، مقبره سید غلام رسول متعلق به دوره تیموری، قلعه تیس ( پرتغالی ها ). مسجد تیس، درخت مکر زن ( انجیر معابد )و...

• در شهرستان نیک شهر، محوطه های باستانی ( پیش از تاریخ ) قلعه قدیمی نیک شهر، قلعه چهل دختران، قلعه قدیمی قصر قند و ... بخشی از جاذبه های سطح استان می باشند

جغرافیای طبیعی سیستان وبلوچستان

استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 500/187 کیلومتر مربع ، 4/11 درصد از مساحت کل کشور را تشکیل داده و از پهناورترین استان های کشور می باشد، که با قرار گرفتن در بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 58 درجه و 50 دقیقه تا 63 درجه و 21 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ، از نظر جمعیتی از کم تراکم ترین استان های کشور است. این استان از شمال به خراسان و کشور افغانستان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به استان های کرمان و هرمزگان محدود می شود

جغرافیای طبیعی و اقلیم استان سیستان وبلوچستان

جغرافیای طبیعی و اقلیم استان

در مطالعات زمین‌شناسی منطقه شرق ایران را معمولاً به عنوان یك واحد مستقل بررسی می‌كنند. این منطقه در اواخر دوران سوم زمین‌شناسی در اثر جنبش‌های كوه‌زایی از دریا جدا شده و در آن ابتدا رسوبات آهكی از نوع دریایی و سپس رسوباتی با مواد نسبتاً درشت و نرم‌روی هم انباشته شده است. قسمت جنوبی استان (مكران) یكی از مناطق در حال فرونشستن تدریجی است و دلیل آن نیز ضخامت زیاد رسوبات رس ماسه‌ای دوران سوم است كه عمق آن به بیش از یك كیلومتر می‌رسد. بر همین اساس پوسته اقیانوس هند با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می‌رود كه یكی از علت‌های بوجود آمدن گل فشان‌ها و چشمه‌های آب معدنی فراوان در این منطقه است.

ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان به دوران سوم و دوم زمین‌شناسی تعلق دارد و سنگ‌های آن اغلب آهكی و گچی است. به عقیده زمین‌شناسان، بعضی كوه‌های این استان (مانند آتشفشان تفتان) به اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم تعلق دارند. ارتفاعات سیستان و بلوچستان،‌ جزو رشته‌ كوه‌های مركزی ایران و شامل ناهمواری‌های شرق چاله‌ لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است. این ارتفاعات در همه جا پیوسته نیستند، به طوری كه حوضه‌های پستی در فواصل این ارتفاعات پدید آمده‌اند. پهنای كوهستان‌ها از شمال به جنوب افزایش می‌یابد و در فاصله ایرانشهر- كوهك به بیشترین حد خود می‌رسد. این ناهمواری‌ها مشتمل بر كوه‌های سیستان و كوه‌های بلوچستان است.

سرباز

شهرستان سرباز يكي از شهرستان هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در خاور استان قرار گرفته است واز شمال با ايران‌شهر و سراوان از جنوب و باختر با چابهار و نيك شهر و از خاور با پاكستان هم جوار است. اين منطقه از نظر طبيعي و از نظر مرزهاي سياسي از اهيمت بسيار زيادي برخوردار است.

 

زابل

 شهرستان در قدیم سیستان و نیمروز خوانده  می‌شد. محلی كه امروزه زابل نامیده می‌شود، پیش از اين زمین‌هایی با تپه‌هایی از ماسه‌های روان و رسوبات  دریایی بود كه قسمتی از آن در مسیر رودخانه قرار داشت. 

با كم شدن آب رودخانه بر وسعت خشكی‌های اطراف آن افزوده شد و با اتصال این منطقه به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی تشكیل گردید.بعدها تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن افزود در سال هزار و سیصد و چهارده شمسی بر طبق تصویب هیأت وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال هزار و سیصد و شانزده شمسی به مركز سیستان تبدیل شد.

از ارتفاعات مهم این شهرستان كوه خواجه یا رستم است كه در غرب قرار دارد. در برابر این كوه تصویری از رستم پهلوان كه گرزی دو سر در دست دارد نقش بسته است.

در دامنه‌های جنوبی آن نیز ویرانه بناهای منسوب به دوره اشكانیان به جا مانده كه در زمان خود بسیار با شكوه بوده است. زابل امروزی شهری نسبتاً‌ توسعه یافته و مجهز به انواع خدمات مورد نیاز جامعه شهری است.

جاذبه‌های ديدنی

 میل قاسم‌آباد
 شهر سوخته
 شهر باستانی زرنج
 زاهدان کهنه
 تپه غلامان
 آتشكده كركوی
 رودخانه هیرمند و چاه نیمه
 قلعه ساسانی کوه خواجه
 منطقه حفاظت‌شده هامون

شهرستان زابل در دوره های مختلف اسامی متفاوتی به خود گرفته است. اولين نام اين شهر «نصيرآباد» بود که از نام نصير (بنيان گذار روستای ايجاد کننده شهرستان زابل) گرفته شده است. اين شهر در زمان سکونت قوم «سكاها»، «سکستان» نام گرفت. اين نام در دورانی که فرماندهان يك نيمروز را در ماه يا سال در اين ناحيه به دادرسی مردم می پرداختند، به «نيمروز» تغيير يافت. بعدها با توسعه و گسترش شهر به نام «سيستان» يا «سيوستان» كه مخفف سی استان است، معروف شد. هم چنين مدتی زابلستان نام گرفت و از 50 سال قبل تا امروز با آخرين نام خود، يعنی زابل خوانده می شود.
شهرستان زابل دارای گذشته تاريخی بسيار دوری بوده و در ادوار مختلف تاريخ ايران مورد تاخت و تاز اقوام مختلف و محل عبور حكام و فرماندهان وقت بوده است. نام سيستان يادآور پهلوانان و قهرمانان شاهنامه ای از قبيل رستم، سهراب، فريدون، زال و … بوده و مهد داستان های ملی و رزمگاه پهلوانان و رادمردان ايران زمين بوده است.
از ارتفاعات مهم اين شهرستان كوه خواجه يا کوه رستم است كه در باختر زابل قرار دارد. در برابر اين كوه تصويری از رستم پهلوان كه گرزی دو سر در دست دارد، نقش بسته است. در دامنه های جنوبی آن نيز ويرانه بناهای منسوب به دوره اشكانيان به جا مانده كه در زمان خود بسيار باشكوه بوده است. زابل امروزی نسبتا توسعه يافته و مجهز به انواع خدمات مورد نياز جامعه شهری می باشد

شهر زابل تا پایان سال  1385 داراي 329317 نفر جمعيت   مي باشد .سيستان امروزي قسمت شمالي استان را در بر مي گيرد . در كتاب اوستا ،‌سيستان يازدهمين سرزميني است كه « اهور مزدا » آفريده است . همچنين زادگاه رستم قهرمان حماسي شاهنامه است . مورخين بناي سيستان را به گرشاسب نسبت داده اند كه نام « زرنگ » را بر آن نهاده و اكنون به زابل تغير نام داده است . 

سيستان دوره هاي گوناگوني را پشت سرگذاشته و آثار تاريخي بجاي مانده ذيل به خوبي نمايانگر اين و اقعيت است:‌

::  كوه خواجه : به ارتفاع تقريبي 900 متر مانند جزيزه اي در وسط درياچه هامون قرار گرفته است . بالاي اين كوه آثار آتشكده و كاخ عظيمي نمايان است كه آن را به دوران اشكاني و ساساني نسبت مي دهند.

 

::  شهر سوخته :   مجموعه اي از تپه هاي باستاني كه در فاصله 56 كيلو متري زابل به زاهدان واقع شده است . شهر سوخته در حدود2200 تا 3200 سال قبل از ميلاد بزرگترين شهر و مركز تمدن در دنياي شرق بوده و سفالهاي مكشوفه موجود ، دورة تمدن اين تپه را به عهد برنز مي رساند .

ديگر آثار باستاني و جاذبه هاي ديدني زابل عبارتند از :   قلعه سام ،‌مناره قاسم آباد ، آتشكده كركوي ، درياچه هامون ، چاه نيمه 

شهرستان زابل دارای گذشته تاريخی بسيار دوری بوده و در ادوار مختلف تاريخ ايران مورد تاخت و تاز اقوام مختلف و محل عبور حكام و فرماندهان وقت بوده است. نام سيستان يادآور پهلوانان و قهرمانان شاهنامه ای از قبيل رستم، سهراب، فريدون، زال و … بوده و مهد داستان های ملی و رزمگاه پهلوانان و رادمردان ايران زمين بوده است.
زابل امروزی در گذشته، مجموعه زمين هايی بود با تپه‌هايی از ماسه های روان و رسوبات دريايی که قسمتی از آن نيز در مسير رودخانه قرار داشت. با كم شدن آب رودخانه بر وسعت خشكی های اطراف آن افزوده شد و با اتصال اين منطقه به روستای حسن آباد، آبادی بزرگی تشكيل شد که بعدها با تأسيس پادگان نظامی بر اهميت آن در منطقه افزوده شد. از صنايع دستی زابل می توان به قالی، قاليچه، گليم پشمی و حصير بافی اشاره کرد که از اقلام صادراتی شهرستان نيز است. قالی بافی در روستاها و بين عشاير منطقه نيز رواج دارد از اهميت فوق العاده‌ای برخوردار است. قلعه‌ي‌بي‌بي دوست، قلعه تپه، قلعه ترقون، قلعه تيمور، قلعه چپو، قلعه حوضدار، قلعه رستم، قلعه سام، قلعه سه كوهه، شهر سوخته، بقاياي شهر زاهدان كهنه، درختان باستاني سرو، ميل قاسم آباد، تپه دهانه غلامان، آتشكده كركوي و برج لار از جمله ديدني هاي شهرستان زابل به شمار مي‌آيند.

مکان های دیدنی و تاریخی

قلعه بي‌بي دوست، قلعه تپه، قلعه ترقون، قلعه تيمور، قلعه چپو، قلعه حوضدار، قلعه رستم، قلعه سام، قلعه سه كوهه، شهر سوخته، بقاياي شهر زاهدان كهنه، درختان باستاني سرو، ميل قاسم آباد، تپه دهانه غلامان، آتشكده كركوي و برج لار از جمله ديدني هاي شهرستان زابل به شمار مي‌آيند.  

صنايع و معادن

از صنايع و معادن زابل اطلاعات مستندي در دستنيست.  

کشاورزی و دام داری

كشاورزی در اين منطقه سنتی بوده و آبياری زمين های زير كشت از طريق رود خانه صورت می گيرد. بنابراين رودخانه هيرمند و شعباتش نقش اقتصادی مهمی در منطقه ايفا می نمايند. 70 درصد زمين های كشاورزی زابل به كشت گندم تعلق پيدا كرده و سيستان به انبار غله ايران معروف شده است. بقيه زمين ها شامل كشت جو، تره بار، بنشن، زيره، انگور، توت، سيب، انار می شود. دام‌داری نيز در اين شهرستان كم وبيش پر رونق بوده و به جز در مواقع خشكسالی دارای اهميت زيادی می باشد. به گونه ای كه فرآورده های محلی دامی مانند پشم، پوست، روده، روغن از جمله صادرات زابل به شمار می روند. اساس اقتصاد شهرستان زابل را كشاورزی، دام‌داری و قالي‌بافی تشكيل می دهد و صادرات آن عبارتند از: گندم، ‌فرآورده های دامی، ‌حصير، قالی، قاليچه و گليم پشمی.  

مشخصات جغرافيايي

شهرستان زابل از نظر جغرافيايی در 61 درجه و 29 دقيقه درازای خاوری و 31 درجه و 1 دقيقه پهنای شمالی قرار گرفته است. اين شهرستان از شمال، خاور و جنوب خاوری به افغانستان، از جنوب به شهرستان زاهدان و از باختر به قسمتی از شهرستان نهبندان محدود می‌شود. رودخانه مهم زابل هيرمند است كه با شعبات متعددش مانند شاهرگ حياتی سيستان محسوب می‌شود. راه زابل – سه راهی، به سوی جنوب باختری به درازای 130 كيلومتر. زابل از همين راه به درازای 215 كيلومتر به زاهدان مرتبط است.
1- راه زابل-دوست محمد خان به درازای 30 كيلومتر در مجاورت خط مرزی ايران – افغانستان.
2- راه زابل- كهك در 2 كيلومتری خط مرزی ايران و افغانستان
3- راه زابل- منصوری به درازای 16 كيلومتر.
4- راه زابل- درياچه هامون، از ده كيلومتری اين راه نيز راه شنی ديگری به سوی خاور كشيده شده كه تا دوست محمد خان در خط مرزی ادامه دارد.
مردم شهرستان زابل آريايی نژادند و به زبان فارسی با گويش لری ويژه زابلی سخن می گويند. اين شهرستان در سرشماری سال 1375 تعداد 334.561 نفر جمعيت داشته است.
 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

زابل امروزی در گذشته، مجموعه زمين هايی بود با تپه هايی از ماسه های روان و رسوبات دريايی که قسمتی از آن نيز در مسير رودخانه قرار داشت. با كم شدن آب رودخانه بر وسعت خشكی های اطراف آن افزوده شد و با اتصال اين منطقه به روستای حسن آباد، آبادی بزرگی تشكيل گرديد که بعدها با تأسيس پادگان نظامی بر اهميت آن در منطقه افزوده شد.
شهرستان زابل در دوره های مختلف اسامی متفاوتی به خود گرفته است. اولين نام اين شهر «نصيرآباد» بود که از نام نصير (بنيان گذار روستای ايجاد کننده شهرستان زابل) گرفته شده است. اين شهر در زمان سکونت قوم «سكاها»، «سکستان» نام گرفت. اين نام در دورانی که فرماندهان يك نيمروز را در ماه يا سال در اين ناحيه به دادرسی مردم می پرداختند، به «نيمروز» تغيير يافت. بعدها با توسعه و گسترش شهر به نام «سيستان» يا «سيوستان» كه مخفف سی استان است، معروف شد. هم چنين مدتی زابلستان نام گرفت و از 50 سال قبل تا امروز با آخرين نام خود، يعنی زابل خوانده می شود.
شهرستان زابل دارای گذشته تاريخی بسيار دوری بوده و در ادوار مختلف تاريخ ايران مورد تاخت و تاز اقوام مختلف و محل عبور حكام و فرماندهان وقت بوده است. نام سيستان يادآور پهلوانان و قهرمانان شاهنامه ای از قبيل رستم، سهراب، فريدون، زال و … بوده و مهد داستان های ملی و رزمگاه پهلوانان و رادمردان ايران زمين بوده است.
از ارتفاعات مهم اين شهرستان كوه خواجه يا کوه رستم است كه در باختر زابل قرار دارد. در برابر اين كوه تصويری از رستم پهلوان كه گرزی دو سر در دست دارد، نقش بسته است. در دامنه های جنوبی آن نيز ويرانه بناهای منسوب به دوره اشكانيان به جا مانده كه در زمان خود بسيار باشكوه بوده است. زابل امروزی نسبتا توسعه يافته و مجهز به انواع خدمات مورد نياز جامعه شهری می باشد.

 

 

---

فهرست آثار تاریخی شهرستان زابل

تاریخ ثبت	شماره ثبت	بخش	قدمت اثر	نام اثر	شماره	ردیف
	0			ساختمان قدیمی خانم مسعودی	3613	70
15/10/10	120	بخش مرکزی	نیمه دوم قرن ششم	میل قاسم آباد	854	71
	0	بخش مرکزی		تپه های شیخ علی	3201	72
10/10/81	6751	بخش مرکزی	قرن 8 هجری قمری	تپه محمد  ریش	3205	73
07/07/81	6486	بخش مرکزی	قرون اولیه اسلامی	تپه قبرستان شیخ صابر	3695	74
07/07/81	6492	بخش مرکزی	تاریخی اسلامی	تپه قبرستان شیخ علی	3697	75
07/07/81	6488	مرکزی	قرون میانه اسلامی	محوطه تاریخی و فرهنگی آسیاب بادی رنده	3699	76
20/02/77	2028	شهر زابل	دوره قاجار	گنجینه سیستان( کنسولگری سابق )	2770	77
	0	شهر زابل	اواخر قاجار	ساختمان قدیمی بانک ایران و انگلیس	3184	78
	0	شهر زابل	اواخر قاجار	ساختمانهای قدیمی پادگان	3185	79
	0	شهر زابل	اوایل پهلوی	منزل مسکونی پردلی	3227	80
	0	شهر زابل		ساختمان قدیمی منزل غلامرضا آرامش	3612	81
	0	شهر زابل		منزل  محمد حسین صدیق سارانی	3614	82
	0	شهر زابل		منزل شاهپور جنگی	3615	83
01/02/45	536	پشت آب	اشکانی – ساسانی	شهر خرابه بی بی دوست	1272	84
01/02/45	537	پشت آب	تیموری	زاهدان خرابه ( زاهدان کهنه)	1273	85
01/02/45	538	پشت آب	تیموری	قلعه تیمور	1274	86
07/07/81	6479	پشت آب	تاریخی اسلامی	قلعه تپه بی بی دوست	3186	87
	0	پشت آب		فلعه سردار سید خان	3217	88
	9554	پشت آب	صفویه	کاروانسرای فرنگی	3221	89
	0	پشت آب		زیارت حضرت عباس	3222	90
	0	پشت آب		قدمگاه دوازده امام	3224	91
01/02/45	544	پشت آب	پیش از تاریخ ساسانی	تپه های ما بین تاسوکی و طالب خان( داشک)	3272	92
01/02/45	544	پشت آب	پیش از تاریخ ساسانی	تپه های تاسوکی و طالب خان( لشکران)	3273	93
	9555	پشت آب	قاجار	ساختمان گمرک بلژیکی ها	3737	94
24/06/10	54	شیب آب	اشکانی - ساسانی	کوه خواجه  یا کوه رستم	788	95
01/02/45	541	شیب آب	اشکانی – ساسانی	قلعه سام	1277	96
01/02/45	542	شیب آب	پیش از میلاد	شهر سوخته	1278	97
01/02/45	543	آب شیب آب	پیش از تاریخ	تپه های ا طراف شهر سوخته	1279	98
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان( طالب خان یک )	1280	99
09/09/77	2135	شیب آب	صفویه	قلعه مچی	2878	100
	0	شیب آب		ارگ چهل دختر	3187	101
	0	شیب آب		مزار چهل پیر و تپه های حومه	3188	102
	0	شیب آب		تپه کیخا	3209	103
10/10/81	6748	شیب آب	اسلامی ( قرن 7 و 8 ه ق )	مجموعه تپه های ژاله ای	3210	104
10/07/80	3943	شیب آب		قلعه رامرود	3211	105
10/07/80	3943	شیب آب	اسلامی	قلعه روم	3212	106
12/11/81	7254	شیب آب	قاجار	قلعه سه کوهه	3213	107
	0	شیب آب		قلعه خرابه	3216	108
	0	شیب آب		آسیاب بادی ( مچی )	3218	109
	0	شیب آب		زیارت بابا پیر و بی بی پیر	3223	110
	0	شیب آب	اوایل پهلوی	دبستان مهدیه	3228	111
	0	شیب آب	اوایل پهلوی	دبستان دانش	3229	112
	0	شیب آب	اوایل پهلوی	دبستان حجت	3230	113
24/06/10	540	شیب آب	ساسانی	قلعه چهل دختر ( کوه خواجه )	3231	114
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( دره سوخته)	3232	115
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( زیارت خواجه مهدی )	3233	116
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( آتشکده )	3234	117
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( اطاق بی باد )	3235	118
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( چاه کبوتران )	3236	119
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( چشمه )	3237	120
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( سر سنگ )	3238	121
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( حجله شاه و عروس )	3239	122
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( قلعه کافران )	3240	123
24/06/10	540	شیب آب		کوه خواجه ( کک کهزاد )	3241	124
24/06/10	540	شیب آب	اسلامی	کوه خواجه ( قبرستان ها )	3242	125
01/02/45	543	شیب آب		تپه های تاسوکی تا طالب خان ( طالب خان دو )	3243	126
01/02/45	543	شیب آب		تپه روباهک کوچک ( شهر سوخته )	3244	127
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( وحید )	3245	128
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( خاک و حومه )	3246	129
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( آتش )	3247	130
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( اسک )	3248	131
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( داش بزرگ )	3249	132
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( داش کوچک )	3250	133
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( کفتارک )	3251	134
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( گردوئی )	3252	135
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( گراز یانی و حومه	3253	136
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( لکری یک )	3254	137
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( لکری دو )	3255	138
01/02/45	0	شیب آب		رود بیابان ( حومه شهر سوخته )	3256	139
01/02/45	0	شیب آب		چاه الهداد ( حومه شهر سوخته )	3257	140
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( اوزیدار )	3258	141
01/02/45	543	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته  ( نمکی )	3259	142
01/02/45	544	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( طالب خان یک )	3260	143
01/02/45	544	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته  ( طالب خا ن سه	3261	144
01/02/45	544	شیب آب		تپه های اطراف شهر سوخته ( دراجی آب )	3262	145
01/02/45	544	شیب آب		تپه تاسوکی	3263	146
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( نسارا یک )	3264	147
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( نسارا دو )	3265	148
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( ریسک )	3266	149
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( عبد علی )	3267	150
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( چاه طرق یک )	3268	151
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی تا طالب خان ( چاه طرق دو )	3269	152
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی و طالب خان ( شماره هفتاد )	3270	153
01/02/45	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی و طالب خان ( کلاتگرد )	3271	154
01/02/54	544	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های تاسوکی و طالب خان( کوشکک و چکساسانی	3274	155
01/02/45	540	شیب آب	اشکانی – ساسانی	قلعه رستم	3466	156
01/02/45	543	شیب آب	پیش از میلاد	تپه های چهار دری( حومه شهر سوخته )	3521	157
01/02/45	543	شیب آب	پیش از میلاد	تپه روباهک بزرگ( حومه شهر سوخته )	3522	158
	0	شیب آب		منزل محمد رضا خان پردلی ( قلع مانند )	3616	159
	0	شیب آب		منزل قدیمی ابراهیم خان پردلی	3617	160
07/07/81	6484	شیب آب	قرن 6 و 7 هجری و قمری	محوطه قاسم آباد بی بی دوست	3701	161
17/12/81	7712	شیب آب	صفویه – قاجاریه	آسیای بادی	3722	162
15/10/10	119	میانکنگی	ساسانی	خرابه های یک معبد ( کرکو )	853	163
01/02/45	535	میانکنگی	اشکانی – ساسانی	تپه کرکو	1271	164
07/07/81	6489	میانکنگی	قرون میانه اسلامی	تپه قبرستان مارگان	3197	165
	0	میانکنگی		خان ملک	3198	166
	0	میانکنگی		تپه های رنده	3199	167
	0	میانکنگی		تپه های میر جمال	3200	168
07/07/81	6491	میانکنگی	قرون میانه اسلامی	مجموعه تپه های تخت عدالت ( شاه )	3202	169
07/07/81	6493	میانکنگی		تپه یوسف سلام	3203	170
07/07/81	6482	میانکنگی	پیش از تاریخ تاریخی	تپه های کله منار 1 و 2	3204	171
	0	میانکنگی		تپه جمشید	3208	172
12/11/81	7253	میانکنگی	دوران میانی ( اسلامی )	محوطه برج میر گل	3216	173
	0	میانکنگی		میل نادری	3220	174
10/10/81	6749	میانکنگی	قرون 7 و 8 هجری قمری	مجموعه تپه های زیارت شاه اسماعیل	3225	175
	0	میانکنگی		ساختمان قدیمی منزل رنده میر جمال	3618	176
	0	میانکنگی		جای رخش رستم	3619	177
	0	میانکنگی		قلعه ده سربندی	3621	178
07/07/81	6490	میانکنگی	قرون میانه اسلامی	محوطه تاریخی و فرهنگی زیارت شیر سرخ	3696	179
07/07/81	6480	میانکنگی	تاریخی اسلامی	مجموعه تپه های بلوچ خان	3698	180
07/07/81	6481	میانکنگی	قرون 4 تا9 هجری قمری	مجموعه تپه های آبیل	3702	181
07/07/81	6483	میانکنگی		مجموعه تپه های برج افغان	3703	182
10/10/81	6752	میانکنگی	قرون میانه اسلامی	تپه زیارت تخت شاه	3708	183
24/06/10	55	شهرکی نارویی	ساسانی - اسلامی	خرابه های پایتخت قدیم سیستان	789	184
01/02/45	539	شهرکی نارویی	اشکانی – ساسانی	تپه شهرستان	1275	185
	0	شهرکی نارویی		تپه نمکی	3189	186
	0	شهرکی نارویی		تپه آتشکده	3190	187
	0	شهرکی نارویی		تپه دم خواجه احمد	3191	188
	0	شهرکی نارویی		تپه دم کوهک	3192	189
	0	شهرکی نارویی		آخور اسب رستم	3193	190
	0	شهرکی نارویی		تپه لنگکها	3194	191
	0	شهرکی نارویی		خان گور	3195	192
17/12/81	7714	شهرکی نارویی	اشکانی- ساسانی – اسلامی	تپه سفید خمک	3196	193
	0	شهرکی نارویی		تپه قلعه کهک	3206	194
	0	شهرکی نارویی		تپه ادیره	3207	195
07/07/81	6487	شهرکی نارویی		تپه کندرک 2	3214	196
	0	شهرکی نارویی		قلعه کهنه	3215	197
	0	شهرکی نارویی		منزل مسکونی شهریاری	3226	198
12/11/81	7255	شهرکی نارویی	اواخر قاجار اوایل پهلوی	ساختمان ارگسردار محمد حسین خان نارویی	3620	199
07/07/81	6485	شهرکی نارویی	قرون میانه اسلامی	تپه کندرک 1	3700	200
17/12/81	7711	شهرکی نارویی	اشکانی ساسانی اسلامی	تپه قبرستان طفلان	3721	201
17/12/81	7713	شهرکی نارویی	اشکانی ساسانی اسلامی	تپه گوری کهنه	3723	202
17/12/81	7715	شهرکی نارویی	تاریخی اسلامی	تپه شهر کهنه 1	3724	203
17/12/81	7716	شهرکی نارویی	اشکانی	تپه قبرستان شاه ولی	3725	204
17/12/81	7717	شهرکی نارویی	تاریخی اسلامی	تپه شهر کهنه 2	3726	205
17/12/81	7718	شهرکی نارویی	اشکانی ساسانی اسلامی	تپه زیارت شاه ولی	3727	206
17/12/81	7720	شهرکی نارویی	اشکانی ساسانی اسلامی	تپه قلعه گوری کهنه	3728	207

منبع- تیبا--ایران تراول وسایت زابل

ادامه نوشته

نگاهی به استان سیستان وبلوچستان

استان سيستان و بلوچستان ‌درجنوب خاوری ايران و در مختصات جغرافيايی 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 28 دقيقه پهنای شمالی و 58 درجه و 47 دقيقه تا 63 درجه و 19 دقيقه درازای خاوری واقع شده است. این استان؛ از دو ناحيه تشكيل يافته که از لحاظ طبيعی با يك ديگر كاملا متفاوت هستند. اين استان پهناور از خاوربا كشورهای پاكستان و افغانستان، از جنوب با دريای عمان ، از شمال و شمال باختر با استان خراسان و از باختر با استان های كرمان و هرمزگان هم جوار است. ناحيه سيستان که 8117 كيلومتر مربع وسعت دارد و در قسمت شمالی استان واقع شده است. اين ناحيه حوزه مسطح و مسدودی است كه از آبرفت های دلتای قديمی و فعلی رود هيرمند تشكيل شده است. ناحيه بلوچستان با مساحت 179385 كيلومتر مربع يک منطقه وسيع كوهستانی است كه حد شمالی آن كوير لوت و حد جنوبی آن دريای عمان است. مرزهای طولانی آبی و خشكی استان؛ با كشورهای افغانستان، پاكستان و كشورهای حوزه خليج فارس، موقعيت ويژه ای به اين استان بخشيده و سبب ايجاد شرايط خاصی در آن شده است. جمعیت این استان برابر سرشماری سراسری سال 1375 حدود 1703094 نفر برآورد شده است

مجاورت : شمال: استان خراسان- جنوب:دریای عمان  شرق: کشور پاکستان،کشور افغانستان- غرب: استان کرمان
آب و هوا:
وسعــــت: 187502 کیلومتر مربع
جمعـیــت: 
تقسیمات:7 شهرستان، 29 بخش، 16 شهر، 92 دهستان و 6038 آبادی دارای سکنه

مجاورت : شمال: استان خراسان- جنوب:دریای عمان  شرق: کشور پاکستان،کشور افغانستان- غرب: استان کرمان
آب و هوا:
وسعــــت: 187502 کیلومتر مربع
جمعـیــت: 
تقسیمات:7 شهرستان، 29 بخش، 16 شهر، 92 دهستان و 6038 آبادی دارای سکنه
شهرستانها: زاهدان، چابهار، ایرانشهر،خاش، نیک‌شهر، سراوان، سرباز، زابل 

مکان های دیدنی و تاریخی

استان سیستان و بلوچستان از مکان های تاریخی و دیدنی زیادی برخوردار است. باغ های مركبات ايرانشهر، پارک تفتان، پارک جنگلی بمپور، پناهگاه حيات وحش، جنگل های نخل، انواع چشمه های آب گرم، رودخانه سرباز و تمساح های آن، غارتيس، غاركوه پيرک، كوه تفتان، گردشگاه های كشمان، گردشگاه ماليه – گوربند، منطقه حفاظت شده بزمان و گل فشان های طبیعی استان از مهم ترین جاذبه های طبیعی سیستان و بلوچستان است. آتشكده كركوی، بنای امام زاده های متعدد، تپه های باستانی و با ارزش، شهرهای تاریخی، قلعه های باستانی، مسجدهایی با ارزش معماری بالا به همراه جاذبه های دیگرچون: صنایع دستی جذاب، موسیقی جالب وشنیدنی، مردمانی با فرهنگ ها و قومیت های مختلف از مهم ترین و جذاب ترین دیدنی های استان سیستان و بلوچستان است.  

  

صنايع و معادن

صنايع استان سیستان و بلوچستان به دو دسته صنایع دستی و صنایع کارخانه ای تقسیم می شوند. صنايع دستی در بين ايلات و عشاير استان؛ موقعيت مهمی دارد و از لحاظ تأمين درآمد، پس از كشاورزی و دام داری در رتبه سوم اهمیت قراردارد. حصيربافی، قالی بافی، سوزن دوزی، چادربافی، پشتی بافی، خامه دوزی، سفره بافی، جوال بافی، نمد مالی و سكه دوزی مهم ترين صنايع دستی عشاير سيستان و بلوچستان هستند. انواع صنایع کارخانه ای چون: صنايع غذايی، نساجی، پوشاک و صنايع شيميايی؛ بیش تر در اطراف زاهدان و شهرهای بزرگ فعاليت دارند. ساير صنايع استان بيش تر مشتمل بركارگاه‎های فلزكاری، ريخته گری، ساخت لوازم خانگی و تانكر سازی است. صنايع شيلات و ماهی گيری نظير پرورش ميگو و ماهی نيز در سواحل دريای عمان در سيستان رايج است. معادن كشف شده استان سيستان و بلوچستان عبارتند از: معدن مس در شمال باختری زاهدان با ذخيره ای بيش از 15 ميليون تن، ‌معدن كروميت در نواحی خاش و معدن منگنز در منطقه كوتيج. از ديگر معادن مهم استان، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسه سيليسی را می توان نام برد. هم چنين دريای عمان يكی از منابع بسيار غنی نمک است. استخراج نمک ازآب دريا همواره در روستاهای ساحلی رايج بوده است و زمينه بسيار ارزان و مناسبی برای گسترش آن وجود دارد. 

 

کشاورزی و دام داری

مهم ترين محصول منطقه سيستان و بلوچستان گندم است كه درصد قابل توجهی از زمين‎های زيركشت را به خود اختصاص داده است. بعد از گندم، ‌جو بيش ترين سطح زير كشت را دارد. از جمله محصولات ديگر اين منطقه، يونجه، توتون، كنجد و محصولات جاليزی و سبزيجات را می توان نام برد. زراعت در بلوچستان برخلاف آن چه ظاهراً به نظر می رسد، ‌امكانات بالقوه زيادی برای رشد دارد. شرايط آب و هوایی مناسب برای رشد و پرورش گياهان منطقه گرمسيری و آب و هوای متنوع، امكان كشت و برداشت مكرر يک محصول در فصول مختلف را فراهم نموده است.
گندم با سيلاب های بهاری آبياری می شود و بازده محصول آن ها نسبت به عمل كرد كل كشور از وضعيت خوبی برخوردار است. جو نيز به صورت آبی در بیش تر مناطق و به صورت ديم در چابهار، ‌ايرانشهر و سراوان كشت می شود و بيش تر به مصرف دام های مختلف می رسد. برنج نيز درزمین های كوه پايه‎ای و در مسير رودخانه ها كشت می شود. در مناطقی كه در سال دوبار محصول برداشت می شود، محصول ديم؛ غالبا برنج است.
علاوه بر محصولات فوق، يونجه نيز به عنوان مهم ترين منبع غذايی دام ها در بلوچستان كاشته می شود. بخش ديگری از فعاليت های كشاورزی استان سیستان و بلوچستان را باغ داری تشکیل می دهد كه مهم ترين محصول آن انگور است. بيش ترين درصد تاكستان های استان در منطقه سيستان قرار دارد. از سايردرختان ميوه، می توان به انار، ‌انجير، توت، سيب، مركبات و موز اشاره كرد. هم چنين درختان انبه، پاپايا (خربزه درختی)، نارگيل، زيتون خوراكی، چيكو، كائوچو و نيشكر نيز در شرايط آب و هوايی اين استان رشد می کنند. محصول باغ های بلوچستان در دره های كوهستانی متمركز شده و درختانی چون خرما، ‌غالب زمين های زراعی را محصور نموده است.
 

 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

نام قديم سيستان «زرنگا» يا «زرنگ» بود، كه پس از مهاجرت «سكاها» به طرف جنوب، و استقرارشان در اين منطقه در زمان فرهاد دوم اشكانی، به نام آنان «سكستان» نام گرفت. شهر زرنگ در حال حاضر جزء افغانستان بوده و در محل آن روستای كوچكی به نام «نادعلی» قرار دارد. در نزديكی اين روستا، تل بزرگی است كه بر فراز آن، هنوز آثار خرابه‎های ارگ، قلعه و باروی آن ديده می شود. در تپه های بلوچستان نيز آثاری به دست آمده كه تاريخ اين سرزمين را به 3000 سال پيش از ميلاد می ‎رساند. آن چه مسلم است، ‌كوروش کبير هنگام لشگركشی به هند، ‌مكران را نيز تصرف كرد. لفظ زرنگ، قديمی ترين نام سيستان و زاولستان است كه در كتيبه داريوش، «زرنگار» آمده است. به عقيده محققين «زرنگ»، «زريه»، «زريا» و «دريا» به زبان امروزی، همه يک مفهوم داشته و مراد از آن ها دريای «زره» يا «هامون» بوده است. نيم روز، ‌نام ديگر سيستان و به معنی جنوب است. بنای بيش تر سيستان را به پهلوانان اسطوره‎ای ايران چون زال، سام و رستم نسبت می دهند و فردوسی نيز در شاهنامه، از گردان بلوچ سخن گفته است.
از سوی ديگر سرزمينی كه اكنون بلوچستان ناميده می ‎شود، درگذشته به«مكا» و«مكه» شهرت داشته است. هم چنين از دير باز اين منطقه را «مكران» ناميده‎اند كه به نظر می ‎آيد تركيبی از دو واژه «اراينا يا ايرنيا» و «مكا» باشد كه در سانسكريت به معنی سرزمين باتلاق ها است. چرا كه در زمان قديم درسرزمين بلوچستان باتلاق‎های بسياری وجود داشته است. كلمه بلوچستان نيز از زمانی به اين سرزمين اطلاق شد كه بلوچ ها در آن سكونت كردند. مورخين بنای سيستان را به گرشاسب – يكی از نواده گان كيومرث – نسبت داده‎اند. سيستان در زمان هخامنشيان، منطقه‎ای آباد بود. اين امر در كتيبه بيستون و كتيبه های تخت جمشيد كه سيستان را يكی از ممالک خاوری داريوش ذكر كرده‎اند، ‌منعكس شده است. سكاها در حدود 128 پيش از ميلاد، سيستان را به تصرف خود درآورده و در پهنه آن استقرار يافته‎اند.
اسكندر مقدونی هنگام بازگشت از هندوستان در اين سرزمين در اثر وجود ريگ های روان، بيابان های خشک و بی آب و سرسختی مردمان اين سرزمين، ‌بيش تر سپاهيان خويش را از دست داد. با فتح سيستان به دست اردشير بابكان اين منطقه در زمره متعلقات دولت ساسانی قرار گرفت. در زمان خلافت خليفه دوم، اين سرزمين به وسيله عرب‎ها فتح و يكی از سرداران عرب به عنوان حاكم آن منصوب شد، ‌ولی در اثر مخالفت ها و جنگ های مردم بلوچستان با وی، سرزمين را ترک كرد. در سال 304 هجری قمری، سرزمين بلوچستان به وسيله ديلميان فتح شد و در زمان حكومت سلجوقيان در كرمان، ‌منطقه بلوچستان نيز توسط آن ها اشغال و تابع كرمان شد.
سرزمين سيستان در سال 23 هـ . ق به تصرف اعراب درآمد. دفاع و مخالفت مردم اين سرزمين تا زمان معاويه (که آنان را به اطاعت واداشت و عبدالرحمان فاتح سيستان را به حكومت آن جا منصوب کرد) به صورت شورش ها و قيام های محلی ادامه داشت؛ به گونه ای که فرمان دار عرب را مجبور به ترک اين سرزمين کردند.
اولين فرمان روای ايرانی اين سرزمين؛ در پس از اسلام يعقوب ليث صفاری بود كه از رودخانه سند تا رود كارون را تحت فرمان داشت. عمرو ليث - برادر وی - نتوانست اين موقعيت مهم را حفظ كند و سرانجام به دست اسماعيل سامانی در بغداد به قتل رسيد. با وجود اين، سيستان تا چندين قرن تحت سلطه امرای صفاری باقی ماند و طاهراز نواده گان عمرو تا 295 هجری قمری ايالت فارس و كرمان و سيستان را تحت فرمان خود داشت و پس از وفات او سلسله صفاری روی به ضعف گذاشت. پس از صفاريان، سامانيان، غزنويان، و سلجوقيان نيز هر يک مدتی در اين سرزمين فرمان راندند. در زمان مغولان و تيموريان، ‌خرابی های زيادی در سيستان به وجود آمد كه به از بين رفتن سدها، كانال‎ها و مناطق آباد سيستان انجاميد. درسال 914 هـ . ق، شاه اسماعيل صفوی سيستان را تصرف كرد. پس از شاه اسماعيل – در زمان حكومت نادرشاه – اختلافات داخلی سبب خرابی های زيادی در اين سرزمين گرديد. سرانجام سپاهيان ايران در 1865 ميلادی، سيستان را از دست امرای سركش بازستاندند. در سال های بعد نيز اين منطقه دستخوش حوادث و وقايع زيادی شد. كشمكش های افغانستان با ايران بر سر ادعاهای آن كشور نسبت به سيستان منجر به دخالت بريتانيا به عنوان داور شد. هيأت تشكيل شده توسط بريتانيا، ‌سيستان را در امتداد خطی از بند سيستان برهيرمند به طرف كوه ملک سياه در باختر گودرز، بين ايران و افغانستان تقسيم نمود. با اين كار، قسمتی كه اروپاييان عنوان «سيستان خاص» به آن داده‎اند (در مقابل «سيستان خارجی» كه به افغانستان واگذار شد) به ايران تعلق گرفت. این سرزمین همواره از فراز و نشیب های تاریخی زیادی برخوردار بوده و سرگذشت طولانی تاریخی داشته است.
 

  

مشخصات جغرافيايي

استان سيستان و بلوچستان ‌درجنوب خاوری ايران و در مختصات جغرافيايی 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 28 دقيقه پهنای شمالی و 58 درجه و 47 دقيقه تا 63 درجه و 19 دقيقه درازای خاوری واقع شده است. این استان؛ از دو ناحيه تشكيل يافته که از لحاظ طبيعی با يك ديگر كاملا متفاوت هستند. اين استان پهناور از خاوربا كشورهای پاكستان و افغانستان، از جنوب با دريای عمان ، از شمال و شمال باختر با استان خراسان و از باختر با استان های كرمان و هرمزگان هم جوار است. ناحيه سيستان که 8117 كيلومتر مربع وسعت دارد و در قسمت شمالی استان واقع شده است. اين ناحيه حوزه مسطح و مسدودی است كه از آبرفت های دلتای قديمی و فعلی رود هيرمند تشكيل شده است. ناحيه بلوچستان با مساحت 179385 كيلومتر مربع يک منطقه وسيع كوهستانی است كه حد شمالی آن كوير لوت و حد جنوبی آن دريای عمان است. مرزهای طولانی آبی و خشكی استان؛ با كشورهای افغانستان، پاكستان و كشورهای حوزه خليج فارس، موقعيت ويژه ای به اين استان بخشيده و سبب ايجاد شرايط خاصی در آن شده است. جمعیت این استان برابر سرشماری سراسری سال 1375 حدود 1703094 نفر برآورد شده است.

 

ادامه مطلب

ایرانشهر

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

ايران‌شهر يكی از شهرهای قديمی ايران است كه قبلا« فهره» يا «فهرج» ناميده می شده و در اوستا به نام «پهله» يا «پهره» نام برده شده است. معرب اين دو كلمه «فهره» به معنای شهر بزرگ است که نشان می دهد اين مكان در قديم يكی از بزرگ ترين شهرهای بلوچستان و ايران بوده و به همين جهت آن را همواره با پسوند شهر ذكر كرده اند. ايران‌شهر در زمان حمله اسكندر، منطقه ای آباد و سرسبز بود و مورخين ايرانی نوشته اند كه اگر آب و علف و خرمای پهرگ به قشون اسكندر نمی رسيد، هيچ كس زنده نمی ماند. در زمان ناصرالدين شاه قاجار، والی بلوچستان به دليل آب و هوای خوب اين منطقه قلعه هايی را در آن بنا كرد. ايران‌شهر با توجه به قدمت تاريخی و گسترش تدريجی به نمونه ای از شهر معاصر تبديل شده است.
 

ادامه نوشته

چابهار

بندر چابهار به سبب قرار گرفتن در نزديكی منطقه استوايی، از تغييرات دمای اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است. بر اين اساس و با توجه به محسوس نبودن فصول پاييز و زمستان و باقی ماندن سبزی درختان در اين منطقه، فصول چهارگانه به فصل بهار تشبيه و منطقه به چهار بهار معروف گرديده است. نام چهار بهار رفته رفته به صورت چابهار تغيير شکل پيدا کرده است. چابهار جنوبی ترين شهر استان است كه در فاصله 761 كيلومتری زاهدان قرار دارد. اين شهر در زمان های قديم «بندر تيس» نام داشته و يكی ازمراكز مهم تجاری كرانه های دريای عمان به شمار می آمده است. خرابه های بندر تيس، در حال حاضر در9 كيلومتری چابهار امروزی بر جای مانده است.
بندر چابهار در گذشته های دور در تجارت خارجی ايران اهميت بسياری داشته، اما از سال 1310 هـ. ق به بعد توجه كمتری به اين منطقه شده است. امروزه اين بندر از نظر سوق الجيشی اهميت ويژه ای دارد. ايجاد اسكله شهيد بهشتی، اتصال اين بندر به شهرهای داخلی بلوچستان به وسيله راه آسفالته، قرارگرفتن بر كرانه دريای عمان و راه اقيانوس هند، داشتن عمق مناسب آب جهت نزديکی كشتی های بزرگ تا حدود 5/1 كيلومتری، وسعت مناسب و زياد جهت تمركز ناوهای نظامی و مخازن، موقعيت مناسب آن از لحاظ حمل و نقل و ورود كالاها و ماهيگيری، ازجمله مو

چابهار جنوبی‌‌ترین شهر استان است كه در فاصله هفتصد و شصت و یك  كیلومتری زاهدان قرار دارد. این شهر در زمان‌های قدیم «بندر تیس» نام داشت  كه در حال حاضر خرابه‌های آن در نه كیلومتری چابهار امروزی به جا مانده است.

بندر تیس در آن ایام اهمیت و اعتبار فراوان داشت و یكی از مراكز مهم تجاری كرانه‌های دریای عمان بود.

بندر چابهار در گذشته‌های دور در تجارت خارجی ایران اهمیت وافری داشت، ولی در قرن گذشته در اثر كم‌توجهی از رونق آن كاسته شد.

در سال‌های پس از پيروزي انقلاب اسلامی به علل مختلف از جمله شرایط جنگی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت.

بندر امروزی چابهار اهمیت سوق‌الجیشی دارد و در حال حاضر یكی از مناطق آزاد تجاری كشور محسوب می‌شود.

جاذبه‌های ديدنی

 رودخانه باهوكلات
 روستای تیس
 منطقه حفاظت‌شده باهوكلات (گاندوارد مهمی است که بندر چاه بهار را در رديف يكی از بهترين بنادر كرانه جنوب كشور قرار می دهد.

شهر چابهار تا تهران ‌2382  كيلومتر فاصله‌ دارد. چابهار  داراي‌ آب‌ و هواي‌ گرمسيري‌ است‌ و نواحي‌ جنوبي‌ آن‌ به‌  دليل‌ مجاورت‌ با دريا مرطوب‌ است‌. چابهار در زمان‌هاي‌  قديم‌ «بندر تيس‌» نام‌ داشته كه‌ اهميّت‌ واعتبار فراوان‌ داشت‌ و يكي‌ از مراكز مهّم‌ تجاري‌ درياي‌ عمان‌ بود.  در سال‌هاي‌ پس‌ از انقلاب‌ اسلامي‌ به‌ علل‌مختلف‌ از جمله‌ شرايط‌ جنگلي‌، بيش‌ از پيش‌

مورد توجه‌ قرار گرفت‌. امروزه‌ اين‌ بندر از اهميّت‌ سوق‌ الجيشي‌خاصي‌ برخوردار است‌ و در حال‌ حاضر يكي‌ از مناطق‌ آزاد تجاري‌ كشور  محسوب‌ مي‌شود. 

آثار  مهم طبيعي، تاريخي و مذهبي شهرستان چابهار:

منطقه حفاظت شده باهوكلات

سواحل چابهار و تأسيسات اسكله سازي شهيد بهشتي

قلعه قديمي تيس در 9 كيلو متري شمال چابهار

درخت كهنسال مكرزن

تپه سياهبون و غار تيس

قلعه قديمي قصرقند در 34 كيلومتري چابهار، دهكده سعيد آباد

امام زاده غلام رسولي در قسمت ضلع شرقي چابهار

مقبره شيخ شميل در فاصله 162 كيلو متري چابهار.

 

ادامه نوشته

نیک شهر

 تسميه و پيشينه تاريخي

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان‌قرار گرفته‌است. حاصل‌خيزی منطقه جهت کشت مرکبات و موقعيت ویژه جغرافيايی نيک شهر مهم‌ترين عوامل توجه به آن بوده است. اين منطقه به لحاظ نظامی نيز مورد توجه بوده است چنان‌که آثار يک قلعه در اطراف شهر وجود دارد. در شهرستان نيك شهر نيز مانند ديگر شهرستان‌های استان سيستان و بلوچستان صنعت سوزن‌دوزی

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان‌قرار گرفته‌است. حاصل‌خيزی منطقه جهت کشت مرکبات و موقعيت ویژه جغرافيايی نيک شهر مهم‌ترين عوامل توجه به آن بوده است. اين منطقه به لحاظ نظامی نيز مورد توجه بوده است چنان‌که آثار يک قلعه در اطراف شهر وجود دارد. در شهرستان نيك شهر نيز مانند ديگر شهرستان‌های استان سيستان و بلوچستان صنعت سوزن‌دوزی رواج دارد كه توسط زنان و دختران اين منطقه توليد مي شود.

مکان های دیدنی و تاریخی

در بالاي دره‌سوخته‌و‌در‌كف‌عريض‌هامون‌جنوب‌باختري‌در نيك‌شهر، ويرانه‌اي از ساختمان مشهور به «چهل‌دختران» قرار‌دارد. اين ساختمان داراي قلعه بلند و مناره‌اي است كه بر روي دروازه‌اي در سمت خاور واقع شده و يكي از ديدني‌هاي اين منطقه را تشكيل مي‌دهد.

صنايع و معادن

از صنايع ومعادن اين منطقه اطلاعات مستندي در دست نيست.  

کشاورزی و دام داری

آب كشاورزی منطقه از كاريزها تامين می شود و خرما، برنج، مركبات، تره بار، گندم، جو، گياهان علوفه‌اي، موز، انبه و زيتون از عمده ترين محصولات كشاورزی اين شهرستان به شمار مي‌آيند. خرما و‌ برنج مهم ترين صادرات اين منطقه هستند.

 

مشخصات جغرافيايي

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان قرار گرفته است. اين شهرستان از شمال به بخش بزمان از جنوب به درياي عمان از خاور به كشور پاكستان و از باختر به استان كرمان محدود مي‌شود . مركز اين شهرستان شهر نيك شهر كه در َ12 °60 طول جغرافيايي و َ13 °26 عرض جغرافيايي و ارتفاع 450 متري از سطح دريا واقع شده است. براساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين شهرستان 148901 نفر برآورد مي‌‌شود.
شهرستان نيك‌شهر دارای آب و هوای گرم و خشك بوده و در بلندی 450 متری از سطح دريا ودر 152 كيلومتری شمال باختری چابهار و در مسير راه ايران‌شهر- چابهار واقع شده است. در سال 1375 اين شهرستان 148901 نفر جمعيت داشته است. مسيرهاي دسترسي به اين شهرستان را راهی به سوی شمال خاوری به درازای 220 كيلومتر تا ايران‌شهر و راهی به سوی جنوب خاوری به درازای 152 كيلومتر تا چابهار تشكيل مي‌دهد.

 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان‌قرار گرفته‌است. حاصل‌خيزی منطقه جهت کشت مرکبات و موقعيت ویژه جغرافيايی نيک شهر مهم‌ترين عوامل توجه به آن بوده است. اين منطقه به لحاظ نظامی نيز مورد توجه بوده است چنان‌که آثار يک قلعه در اطراف شهر وجود دارد. در شهرستان نيك شهر نيز مانند ديگر شهرستان‌های استان سيستان و بلوچستان صنعت سوزن‌دوزی رواج دارد كه توسط زنان و دختران اين منطقه توليد مي شود.  

 

 رواج دارد كه توسط زنان و دختران اين منطقه توليد مي شود

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان‌قرار گرفته‌است. حاصل‌خيزی منطقه جهت کشت مرکبات و موقعيت ویژه جغرافيايی نيک شهر مهم‌ترين عوامل توجه به آن بوده است. اين منطقه به لحاظ نظامی نيز مورد توجه بوده است چنان‌که آثار يک قلعه در اطراف شهر وجود دارد. در شهرستان نيك شهر نيز مانند ديگر شهرستان‌های استان سيستان و بلوچستان صنعت سوزن‌دوزی رواج دارد كه توسط زنان و دختران اين منطقه توليد مي شود.

مکان های دیدنی و تاریخی

در بالاي دره‌سوخته‌و‌در‌كف‌عريض‌هامون‌جنوب‌باختري‌در نيك‌شهر، ويرانه‌اي از ساختمان مشهور به «چهل‌دختران» قرار‌دارد. اين ساختمان داراي قلعه بلند و مناره‌اي است كه بر روي دروازه‌اي در سمت خاور واقع شده و يكي از ديدني‌هاي اين منطقه را تشكيل مي‌دهد.

صنايع و معادن

از صنايع ومعادن اين منطقه اطلاعات مستندي در دست نيست.  

کشاورزی و دام داری

آب كشاورزی منطقه از كاريزها تامين می شود و خرما، برنج، مركبات، تره بار، گندم، جو، گياهان علوفه‌اي، موز، انبه و زيتون از عمده ترين محصولات كشاورزی اين شهرستان به شمار مي‌آيند. خرما و‌ برنج مهم ترين صادرات اين منطقه هستند.

 

مشخصات جغرافيايي

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان قرار گرفته است. اين شهرستان از شمال به بخش بزمان از جنوب به درياي عمان از خاور به كشور پاكستان و از باختر به استان كرمان محدود مي‌شود . مركز اين شهرستان شهر نيك شهر كه در َ12 °60 طول جغرافيايي و َ13 °26 عرض جغرافيايي و ارتفاع 450 متري از سطح دريا واقع شده است. براساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين شهرستان 148901 نفر برآورد مي‌‌شود.
شهرستان نيك‌شهر دارای آب و هوای گرم و خشك بوده و در بلندی 450 متری از سطح دريا ودر 152 كيلومتری شمال باختری چابهار و در مسير راه ايران‌شهر- چابهار واقع شده است. در سال 1375 اين شهرستان 148901 نفر جمعيت داشته است. مسيرهاي دسترسي به اين شهرستان را راهی به سوی شمال خاوری به درازای 220 كيلومتر تا ايران‌شهر و راهی به سوی جنوب خاوری به درازای 152 كيلومتر تا چابهار تشكيل مي‌دهد.

 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

شهرستان نيك شهر يكي از شهرستان‌هاي استان سيستان و بلوچستان است كه در جنوب اين استان‌قرار گرفته‌است. حاصل‌خيزی منطقه جهت کشت مرکبات و موقعيت ویژه جغرافيايی نيک شهر مهم‌ترين عوامل توجه به آن بوده است. اين منطقه به لحاظ نظامی نيز مورد توجه بوده است چنان‌که آثار يک قلعه در اطراف شهر وجود دارد. در شهرستان نيك شهر نيز مانند ديگر شهرستان‌های استان سيستان و بلوچستان صنعت سوزن‌دوزی رواج دارد كه توسط زنان و دختران اين منطقه توليد مي شود.  

 

 

شهر خاش

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

خاش شهری است قدیمی و تاریخ پیدایش آن به حكومت نادر میرسد ، این شهرستان دارای دشتهای وسیع و حاصلخیز و یكی از قطبهای كشاورزی منطقه است، قله معروف تفتان تنها آتشفشان نیمه فعال كشور، حوضچه های فصلی در مصفا ، ارتفاعات مجاور تفتان با عنوان سر دریا ،قلعه حیدر آباد، مناره مسجد جامع ،نمای مسجد التوحید با گچبریها و تزئینات متاثر از معماری هندی ،درخت كهنسال ده پابید با قدمت1200 سا ل و درخت سنگان ،قبرستان هفتادملا ،قبرستانهای تاریخی اطراف قله تفتان آسیابهای آبی و ... از جاذبه های گردشگری شهرستان خاش بشمار میرود٠

خاش امروزی در نزديكی شهر قديمی خاش قرار دارد كه تاريخ پيدايش آن به پيش از حكومت نادر می رسد. اين شهر تا قبل از نادرشاه به علت ناامنی و آمد و شد راهزنان و ياغيان، چندان اعتبار نداشت. نادر شاه ضمن سركوب راهزنان، اين منطقه را امن كرد و ميربای خان را به حكومت آن جا فرستاد. ميربای خان در ميان آبادی قلعه ای ساخت و در عمران و آبادانی خاش كوشش كرد. پس از کشته شدن نادرشاه، انگليسی ها زمان را مغتنم شمرده و به منطقه خاش وارد شدند و بناهايی را در آن جا ايجاد كردند. در همين زمان سردار ايدوخان رئيس طايفه ريگی بر آنجا تسلط پيدا كرد و قلعه های ديگری به نام های حيدرآباد و ناصری بنا نمود. بدين ترتيب، خاش رو به توسعه و آبادانی گذاشت و از شكل يك روستا خارج شده و آرام آرام سيمای شهری به خود گرفت. 

شهر خاشيكي مناظر ديدني  و قلعه تاريخي خاش




درخت سرو چند هزارساله  مير عمر




زيارتگاه مرتضي علي مربوط به دوره تيموري





زيارتگاه مرتضي علي مربوط به دوره تيموري




قلعه حيدر آباد   دوره قاجار



مسجد جامع خاش دوره پهلوي

خاش امروزی در نزدیكی شهر قدیمی خاش قرار دارد كه تاریخ پیدایش آن به پیش از حكومت نادر می‌رسد. این شهر تا قبل از نادرشاه به علت ناامنی و آمد و شد راهزنان و ياغيان چندان اعتبار نداشت. نادرشاه ضمن سركوب راهزنان، این منطقه را امن كرد و «میربای‌خان»‌ را به حكومت آنجا فرستاد. میربای‌خان در میان آبادی قلعه‌ای ساخت و در عمران و آبادانی خاش كوشش‌ها كرد.

پس از كشته شدن نادرشاه، انگلیسی‌ها موقع را مغتنم شمرده و به منطقه خاش وارد شدند و بناهایی در آنجا ایجاد كردند. در همین زمان سردار «ایدوخان» رئیس «طایفه ریگی»‌ بر آنجا تسلط پیدا كرد و قلعه‌های دیگری به نام‌های حیدرآباد و ناصری بنا كرد. بدین ترتیب خاش رو به ‌توسعه و‌ آبادانی گذاشت و از شكل یك روستا خارج شد و آرام آرام سیمای شهری  به خود گرفت.

ادامه نوشته

زاهدان

مشخصات جغرافيايي

زاهدان از نظر جغرافيايی در 60 درجه و 52 دقيقه درازای خاوری و 29 درجه و 29 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دريا 1385 متر است و با مرز مشترك ايران و پاكستان 83 كيلومتر فاصله دارد. زاهدان از شمال به شهرستان زابل، از خاور به مرز ايران و پاكستان، از باختر به استان كرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود می شود. رود فصلی لار كه در شمال خاوری از كوه لار سرچشمه گرفته با چند شاخه خود زمين های اطراف زاهدان را تا حدی آبياری می کند. آب و هوای اين منطقه گرم و خشك می باشد. اين شهرستان در سرشماری سال 1375 تعداد 487.031 نفر جمعيت داشته است.
- راه زاهدان- ميرجاوه به طول 80 كيلومتر به سوی جنوب خاوری.
- راه زاهدان- خاش به طول 190 كيلومتر.
- راه اصلی زاهدان - بيرجند به درازی 465 كيلومتر كه در 5 كيلومتری زاهدان به دو شاخه تقسيم می‌شود. يكی به سوی شمال خاوری به طول 210 كيلومترتا شهر زابل و ديگری به سوی باختر به طول 335 كيلومتر تا شهر بم.

تقسيمات کشوري

شهرستان  زاهدان با مساحت 36581 کيلومتر مربع درشمال  استان سيستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان 0 کيلومتر است . اين شهرستان داراي تعداد 3 مرکز شهري و 4 بخش – 8 دهستان و 1012 آبادي داراي سکنه است .

عنوان	شهرستان	استان	نسبت شهرستان به استان (درصد)
مساحت (کيلومتر مربع )	36581	187502	51/19
تعداد شهر	3	31	68/9
تعدا بخش	4	36	11/11
تعداد دهستان	8	98	16/8

عوارض طبيعي

 ( ارتفاعات ، رودخانه ها ، قنات ، چاه و چشمه ها(اعم از فصلي و غير فصلي ) سرچشمه رودخانه و منتهي به رودخانه هاي لاز ، اومار ، کچه رود و رودخانه لاديز در اين شهرستان واقع مي باشد .
منابع تامين آب و حوزه آبريز و شبکه رودخانه ها : آب اين شهرستان ازطريق 1493حلقه چاه 411 رشته قنات 176 رشته چشمه با ميزان آبدهي251ميليون  متر مکعب و رودخانه هاي لار ، اومار ، ماهي و لاديز و کچه رود  با ميزان آبدهي  متوسط سالانه 8  ميليون متر مکعب  تامين مي شود.

اقليم

 شهرستان زاهدان داراي اقليم بياباني گرم و خشک مي باشد . ميانگين بارش سالانه در اين شهرستان  72 ميلي متر و متوسط دماي آن در سال 82 از5/42  الي 6/12- درجه سانتي گراد در تغيير است

پيشينه تاريخي و گردشگري

 ( تاريخچه و وجه تسميه نامگذاري ، اماکن و آثار تاريخي ، آداب و رسوم ،مشاهير و شخصيت هاي تاريخي ) در اوايل پادشاهي فتحعلي شاه قاجار در محل زاهدان چاه آبي بود که راهزنان پس از حمله به کاروانها و چپاول دارايي آنان ساعتي يا شبي را در آنجا سپري مي کردند پيرامون اين چاه جنگلهاي انبوه ، طاق و گز بود که اکنون اثري از آن نيست . در سال 1315 هجري قمري يکي از ساکنان آن محل کاريزي در آنجا حفر کرد و آبادي کوچکي بوجود آمد که « دزدآب » نام گرفت . چهار سال بعد متخصصان بلژيکي که در استخدام دولت ايران بودند جهت داير کردن گمرک خانه به دزدآب آمده و از اين زمان به تدريج به وسعت و جمعيت دزدآب افزوده شد . از سال 1314 شمسي دزدآب به زاهدان تغيير نام يافت . اولين نشانه هاي شهرنشيني با احداث خط آهن از کويته پاکستان به زاهدان پديدار شد و با توسعه هاي بعدي زاهدان امروزي به مرکز استان تبديل شد .زاهدان شهري جديد الاحداث است که بر سر راه کرمان به مشهد ، کرمان به چابهار و نزديک پاکستان و افغانستان واقع شده است . از جمله بناهاي تاريخي و سياحتي شهرستان مي توان به تفريح گاه پارک ملت ، براسان ، مجتمع فرهنگي باغ خانواده ، موزه مردم شناسي ، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزيا ، بازارچه سرپوش ، ساختمان قديمي پست ، دادگستري و ... اشاره کرد .

افراد کهنسال زاهدان در توجیه چگونگی اطلاق واژهٔ «دُزدابْ» به این شهر، بر این عقیده‌اند که در گذشته در برخی از نقاط این منطقه، چشمه‌هایی از زیرزمین بیرون آمده و برروی زمین جاری شده و سپس در فاصله‌ای نه چندان دور بار دیگر به زیرزمین فرومی‌رفته‌اند. از همین‌روی این روستا را دزداب نامیده‌اند.^[۵]

به عقیدهٔ برخی دیگر، پیش‌تر در محل شهر کنونی زاهدان چاه آبی بود که زمین‌های پیرامون آن را جنگل‌های انبوه تاغ و گز پوشانده بود. در همین دوران برخی از دزدان و راهزنان به کاروان‌هایی که از این مکان عبور می‌کردند، هجوم آورده و اموال آنان را به غارت می‌بردند. بعدها در این محل قناتی حفر شد و روستای کوچکی در اطراف آن تشکیل شد که به «دزداب» معروف شد.^[۶]

واژهٔ «زاهدان» که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، در زمان رضاشاه به این شهر اطلاق شد، در لغت به معنی «شهر پرهیزگاران» است. ^[۴]

در آن سال پس از پایان دادن به ناامنی‌های ایجادشده توسط دوست‌محمدخان بارکزایی به‌دست تیمسار امان‌الله جهانبانی، رضاشاه از راه بیرجند و زابل به دزدآب سفر کرد. در این سفر امیر شوکت‌الملک علم، سردار قائنات، و سردار مجلل نیز همراه او بودند. به روایتی رضاشاه در راه از شوکت‌الملک علم درباره وجود ویرانه‌های شهری آباد و قدیمی در نزدیکی دزدآب به نام زاهدان خبردار می‌شود و پس از رسیدن به شهر تصمیم به زنده کردن این نام قدیمی می‌گیرد و آن را برای دزدآب برمی‌گزیند.^[۷]

 پیشینه

 پیش از جنگ جهانی اول

زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای کوچک و دورافتاده‌ای به نام «دُزدابْ» بود که شمار اندکی از خانواده‌های کپرنشین بلوچ ساکن آن بودند. این افراد آب آشامیدنی موردنیاز خود را از طریق چند حلقه چاه موجود در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.^[۱]

 پس از جنگ جهانی اول

به‌جهت نزدیکی دزداب به دو کشور افغانستان و پاکستان و موقعیت مناسب تجاری آن با کشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی کم و کاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراکز مختلف دولتی را در دزداب فراهم آورد.^[۱] گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک نیز برای تأسیس ادارهٔ گمرک وارد این روستا شدند.^[۶]

 تجمیع جمعیت

شمار اداره‌ها و مراکز دولتی دزداب و کارمندانی که در این مراکز مشغول به کار بودند، روز به روز بیش‌تر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساکن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل کشور هند بودند.^[۱]

بعدها کارمندان ساکن دزداب برای خود خانه‌هایی بنا کردند. بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش کالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دکان‌هایی ساختند. گروهی از بازاریان اهل مشهد و یزد و شماری از کارگران اهل بلوچستان و زابل نیز به این روستا آمده و در آن سکونت گزیدند.^[۱]

در این دوره، بسیاری از بازرگانی منطقه در دست اهالی یزد بود و در این زمینه با سیک‌های هندی زاهدان رقابت داشتند.^[۸]

محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یک سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شده‌بود. برق‌رسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. کارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یکی از اهالی یزد به نام «رزاق‌زاده» بود. وی هم‌چنین ایجاد کنندهٔ اولین باغ در زاهدان به نام کلاته رزاق‌زاده است که در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.^[۹]

شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که دارای آب لوله‌کشی شد. این لوله‌کشی البته در ایستگاه راه آهن شهر و برای خانه‌های کارکنان آن انجام شد. گسترش لوله‌کشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.^[۱۰]

در سال‌های ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نام‌های پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستان‌های تازه‌ای به نام‌های علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سال‌ها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری که یک پزشک داشت. اهالی محل به خاطر سیاه‌پوست بودن این پزشک، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دکتر سیاه» می‌شناختند.^[۱۱] پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان ۶ بهمن، بیمارستانی به نام بیمارستان علم احداث نمود.^[۱۲]

[ویرایش] جغرافیا

بيش تر مردم زاهدان از ايل بلوچ، مخصوصا طوايف «رگلی» و «نارويی» هستند، اما عده ای از مردم زابل، بيرجند، بم و كرمان نيز در اين شهرستان به سر می‌برند. مردم اين شهرستان آريايي نژاد هستند و به زبان فارسی با گويش های بلوچی و كرمانی سخن می‌گويند. قالی بافی، سوزن دوزی و حصيربافی مهم ترين صنايع دستی اين منطقه هستند. قالی های اين شهرستان که با طرح بلوچ و دارای نقش های مودخانی گل‌دار و گل ميان عرضه می شوند بعد از خرما دومين قلم صادراتی زاهدان به شمار می روند. گليم و جاجيم نيز در اين منطقه با طرح بلوچ بافته می شود. سوزن دوزی از صنايع رايج منطقه محسوب می‌شودكه فرآورده های آن از قبيل دستمال سفره اشارپ، آباژور و انواع پيراهن مورد مصرف مردم داخل و خارج از شهرستان قرار می گيرد. شهرستان زاهدان به علت موقعيت ممتاز جغرافيايی و قرار گرفتن در سر شاهراه های پاكستان و هند، خراسان، كرمان و بلوچستان، هم چنين وجود فرودگاه و راه آهن ايران - پاكستان و داشتن مراكز آموزشی از قبيل دانشگاه، دانشسرای عالی، انستيتو تكنولوژی، مدرسه عالی بهداشت، دانشكده پزشكی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پيام نور مسير رشد و توسعه را به سرعت می‌پيمايد. پل محرابي (زرنج)، قلعه سام، مسجد شاه علي، زيارتگاه‌ملك‌سياه، شهرباستاني‌زرنج، كاروان‌سراي رباط شورگز، منار سكوت (دخمه‌هاي زرتشتي)، پيشاوران، مسجد زرنج، مصلاي زرنج، بيمارستان زرنج، قلعه فتح، قلعه گاوك،قلعه كوهلك وتخته پل از جمله مكان‌هاي ديدني وتاريخي شهرستان زاهدان به شمار مي‌آيند.

مکان های دیدنی و تاریخی

پل محرابي (زرنج)، قلعه سام، مسجد شاه علي، زيارتگاه ملك سياه، شهر باستاني زرنج، كاروان‌سراي رباط شورگز، منار سكوت (دخمه‌هاي زرتشتي)، پيشاوران، مسجد زرنج، مصلاي زرنج، بيمارستان زرنج، قلعه فتح، قلعه گاوك،قلعه كوهلك وتخته پل از جمله مكان‌هاي ديدني وتاريخي شهرستان زاهدان به شمار مي‌آيند.

 
صنايع و معادن

توليدات صنايع كارخانه‌ای زاهدان که در سال های اخير داير شده است نيازهای محلی را به مقدار قابل توجهی مرتفع می سازد. كارخانه‌هاي آرد سازی، تهيه نان ماشينی، يخ سازی، توليد پوشاك،موزاييك سازی، توليد وسايل چوبی خانگی، مصنوعات فلزی، سنگ‌بری، آجرپزی، آهك پزی و كارخانجات سيلو از جمله صنايع اين شهرستان هستند. زاهدان معادن زيرزمينی زيادی دارد كه عبارتند از: معادن سنگ و آهك، معدن سنگ مرمر و سنگ تراورتن سعيد آباد و معدن سنگ سرخ حاجی آباد.

 
کشاورزی و دام داری

دام‌داری در جوار كشاورزی و تنها در نواحی كوهستانی جنوب و نيز قسمت هايي از نواحی خاوری شهرستان زاهدان رايج است.  

مشخصات جغرافيايي

زاهدان از نظر جغرافيايی در 60 درجه و 52 دقيقه درازای خاوری و 29 درجه و 29 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دريا 1385 متر است و با مرز مشترك ايران و پاكستان 83 كيلومتر فاصله دارد. زاهدان از شمال به شهرستان زابل، از خاور به مرز ايران و پاكستان، از باختر به استان كرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود می شود. رود فصلی لار كه در شمال خاوری از كوه لار سرچشمه گرفته با چند شاخه خود زمين های اطراف زاهدان را تا حدی آبياری می کند. آب و هوای اين منطقه گرم و خشك می باشد. اين شهرستان در سرشماری سال 1375 تعداد 487.031 نفر جمعيت داشته است.
- راه زاهدان- ميرجاوه به طول 80 كيلومتر به سوی جنوب خاوری.
- راه زاهدان- خاش به طول 190 كيلومتر.
- راه اصلی زاهدان - بيرجند به درازی 465 كيلومتر كه در 5 كيلومتری زاهدان به دو شاخه تقسيم می‌شود. يكی به سوی شمال خاوری به طول 210 كيلومترتا شهر زابل و ديگری به سوی باختر به طول 335 كيلومتر تا شهر بم.
- فرودگاه شهر زاهدان نيز به شهرهای مختلف ايران و پاكستان پرواز دارد.
- راه آهن زاهدان - كراچی و بالعكس از طريق ميرجاوه و كويته اين شهرستان را به چند شهر داخلی و خارجی متصل می کند.

 
وجه تسميه و پيشينه تاريخي

قدمت شهر زاهدان که امروزه مركز سيستان و بلوچستان است به اوايل پادشاهی فتحعلی شاه قاجار می رسد. آن زمان در محل زاهدان چاه آبی بود كه در اطراف آن جنگل های انبوهی از درختان تاغ و گز بود، اما اكنون اثری از آن ها نيست. راهزنان پس از حمله به كاروان ها و چپاول دارايی آنان، ساعتی يا شبی را در آن‌جا سپری می كردند. در سال 1315 هـ . ق يكی از ساكنان آن محل،‌ كاريزی در آنجا حفر كرد و کم کم در آن محل آبادی كوچكی به وجود آمد كه «دزد آب» نام گرفت. چهارسال بعد، متخصصان بلژيكی - كه در استخدام دولت ايران بودند - جهت داير كردن گمرگ خانه به «دزد آب» آمدند. از اين زمان به بعد، به تدريج بر وسعت و جمعيت «دزد آب» افزوده شد تا اين که در سال 1314 شمسی نام آن به زاهدان تبديل شد و با احداث خط آهن از كويته پاكستان به زاهدان اولين نشانه های شهرنشينی در آن پديدار شد. سوداگران هندی و ايرانی بارهای خود را از اين راه به كويته می آوردند و از آن‌جا به مشهد و يزد و ساير نقاط ايران حمل می كردند. طرح اوليه شهر در اطراف مركز و با تقاطع های نامنظم و شكلی شطرنجی بر روی اراضی باير پياده شد، اما در سال های بعد اراضی باير اطراف خطوط راه آهن به رايگان به بازرگانان داده می شد تا در آن جا ساختمان های مسكونی و تجاری خود را بنا كنند. بدين ترتيب شهر گسترش يافت و با مهاجرت تجار و انتخاب زاهدان به عنوان يک مركز بازرگانی فضاهای مسكونی تازه ای در اطراف طرح اوليه شهر پديد آمد و ديری نگذشت كه زاهدان مركز استان سيستان و بلوچستان شد و با استقرار سازمان های دولتی و تاسيسات خدماتی، آهنگ رشد شهر سريع تر گشت. اين شهر جديد الاحداث بر سر راه كرمان به مشهد، كرمان به چابهار و نزديك مرز پاكستان و افغانستان واقع شده است. 
 

[ویرایش] موقعیت جغرافیایی

زاهدان به‌عنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان در شمال این استان و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان و هند را به هم متصل می‌کند.^[۵]

 آب و هوا

نقشهٔ آب و هوایی ایران.

آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشک بوده و معمولاً در این شهر برف نمی‌بارد. زاهدان در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی کم را تجربه می‌کند.^[۵]

در طول سال، بادهایی با جهت جنوب غربی-شمال شرقی این شهر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند که در این میان، بادهای سیستان که ۱۲۰ روز در زاهدان می‌وزند، از شدت گرمای هوای این شهر می‌کاهند.^[۵]

 آب‌ها

آب آشامیدنی موردنیاز زاهدان از طریق چاه‌ها، چشمه‌ها، رودها و قنات‌ها تأمین می‌شود. از جملهٔ رودهای این شهر می‌توان به رودهای اومار، کچه، لادیز، لار و میرجاوه اشاره کرد.^[۵]

[ویرایش] کوه‌ها

زاهدان به‌صورت گودالی بزرگ در میان کوه‌های مختلفی قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین کوه‌های این شهر می‌توان کوه‌های اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیکو (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملک‌سیاه را نام برد.^[۵]

[ویرایش] کشاورزی

درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین می‌گردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد.^[۵]

[ویرایش] مردم

مناطق بلوچی‌زبان.

نوع پوشش مردم بلوچ.

 اقوام و مذاهب

اکثریت ساکنان زاهدان به دو زبان بلوچی و فارسی (گویش‌های سیستانی، کرمانی، یزدی و خراسانی) سخن می‌گویند.^[۵]

مسلمانان شیعه و سنی ۹۹٫۸۳ درصد از کل جمعیت این شهر را به خود اختصاص داده‌اند.^[۳]

 آداب و رسوم

زاهدان شهر مهاجرپذیری بوده و از اقوام و مذاهب گوناگونی تشکیل یافته‌است. سیستانی‌ها، یزدی‌ها، خراسانی‌ها، کرمانی‌ها، ترک‌ها و افغان‌ها از جملهٔ اقوام مهاجر ساکن این شهر به‌شمار می‌روند.^[۵]

از جملهٔ مراسم مذهبی زاهدان که توسط اقوام مهاجر برگزار می‌شود، می‌توان به عزاداری در ماه محرم، عزاداری در ماه صفر و عزاداری در سالگرد درگذشت امامان شیعه اشاره کرد.^[۵]

[ویرایش] جمعیت

جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۵۲٬۷۰۶ نفر بوده که از این‌جهت، یازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.^[۲]

برپایهٔ همین آمار در این سال از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۸۱٬۹۲۶ نفر مرد و ۲۷۰٬۷۸۰ نفر زن بوده‌اند. هم‌چنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۰۹٬۴۸۸ خانوار بوده‌است.^[۲]

[ویرایش] معماری

[ویرایش] دژ زاهدان

پیش‌تر در منطقهٔ شمالی شهر کنونی زاهدان و بر فراز کوه‌های این منطقه، دژ کوچکی قرار داشته که مردمانی در پیرامون این دژ سکنی گزیده بودند. این افراد از طریق تجارت و کشاورزی به زندگی خود ادامه می‌دادند.^[۵]

[ویرایش] بنیان شهر

بنیان زاهدان توسط کارگران هندی که در راه‌آهن کار می‌کردند، گذاشته شد و یکی از مهندسان اهل کویتهٔ پاکستان نقشهٔ اولیهٔ آن را طراحی نمود. از همین‌روی معماری این شهر شدیداً تحت تأثیر معماری هندی قرار گرفت.^[۵]

[ویرایش] معماری ایرانی

مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی دستور تأسیس و آبادانی زاهدان را داد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به پیشنهاد تیمسار جهانبانی و به دستور رضا شاه، نام شهر از دزداب به زاهدان تغییر کرد. معماری زاهدان با توجه به آب و هوای گرم‌سیری آن و به پیروی از معماری شهرهای باستانی ایران توسط معماران ایرانی تهیه شده‌است.^[۵] راه‌اندازی راه‌آهن کویته-زاهدان از نخستین نشانه‌های شهرنشینی در این شهر به‌شمار می‌رود.^[۴]

 

سیاست

استانداری

استانداران سیستان و بلوچستان پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، غلامرضا دانش‌نارویی از اسفند ۱۳۵۷ تا مرداد ۱۳۵۸، حبیب جریری از مرداد ۱۳۵۸ تا دی ۱۳۵۸، حمید بهرامی از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۵۹، منوچهر محمدی از شهریور ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۶۰، محمدتقی عاقبت‌رفعت از بهمن ۱۳۶۰ تا تیر ۱۳۶۲، سید احمد نصری از تیر ۱۳۶۴ تا آبان ۱۳۶۴، محمود اشجع از دی ۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸، محمود حجتی از مهر ۱۳۶۸ تا شهریور ۱۳۷۳، وجیه‌اله آقاتقی از شهریور ۱۳۷۳ تا دی ۱۳۷۳، علی‌بخش جهانبخش از دی ۱۳۷۳ تا مهر ۱۳۷۶، سید محمود حسینی از مهر ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۸۱، حسین امینی از تیر ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۴ و حبیب‌اله دهمرده از شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۷ بوده‌است.^[۱۳]

[ویرایش] شهرداری

شهرداری زاهدان در سال ۱۳۲۵ خورشیدی باعنوان بلدیه تأسیس شد. شمار کارکنان این نهاد در ابتدای راه‌اندازی بالغ بر ۱۱ نفر بوده که وظیفهٔ پاکسازی شهر و آبرسانی به نقاط مختلف آن را برعهده داشته‌است.^[۱۴]

پس از پیروی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، شهرداری زاهدان صاحب درجهٔ ۸ شهرداری، ۱۸۶ پست کارمندی و ۳۶۰ پست کارگری شد. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، این شهر به ۳ منطقه و ۹ ناحیهٔ شهرداری تقسیم گردید. زاهدان تاکنون ۴۰ شهردار مختلف را به خود دیده‌است.^[۱۴]

[ویرایش] صدا و سیما

نوشتار اصلی: صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان

[ویرایش] صدا

رادیو زاهدان در سال ۱۳۳۸ خورشیدی راه‌اندازی شد و از سال ۱۳۳۹ خورشیدی با فرستندهٔ کالینز شروع به فعالیت کرد. این فرستنده پرقدرت‌ترین فرستندهٔ شرق ایران بوده و برنامه‌های داخلی و خارجی مرکز را تحت پوشش خود قرار داده بود.^[۱۵]

شبکهٔ استانی صدای مرکز سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی راه‌اندازی شد. این امر سبب افزایش میزان تولید و پخش برنامه‌های رادیویی در این مرکز گردید. امروزه صدای مرکز سیستان و بلوچستان با دارابودن ۶ مرکز رادیویی و ۴ استودیوی پخش، یکی از مهم‌ترین مراکز صدا در ایران به‌شمار می‌رود.^[۱۵]

[ویرایش] سیما

پیش از راه‌اندازی سیمای مرکز سیستان و بلوچستان، تلویزیون زاهدان هر هفته ۵ ساعت برنامهٔ تلویزیونی پخش می‌کرد. پس از افتتاح این مرکز در سال ۱۳۸۲ خورشیدی، میزان برنامه‌های تولیدی آن به ۷ الی ۸ ساعت در روز افزایش یافت.^[۱۵]

از مهم‌ترین فیلم‌های سینمایی تولید این مرکز در سال‌های اخیر می‌توان به «تب پنهان»، «چاه فرشته» و «دور از هیاهو»، از مهم‌ترین سریال‌ها می‌توان به «بازگشت به خانهٔ پدری»، «خاطرات خاموش»، «در مسیر کوچ» و «رودخانهٔ سرباز»، «ستاره‌های شرق»، «گل‌فشان‌ها» و «مستند کوه خواجه» و از مهم‌ترین برنامه‌های کودک می‌توان به «عروسک مهربانی و صحرا» و «قصه‌های شهر سوخته» اشاره کرد.^[۱۵]

 جای‌های دیدنی

هتل استقلال زاهدان.

جای‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی زاهدان:^[۵][۶][۳]

• بازارچهٔ سیاهپوش.
• باغ خانواده.
• براسان.
• پارک ملت.
• تلگراف‌خانهٔ حرمک.
• چشمهٔ آب‌معدنی موسی.
• حسینیهٔ یزدی‌ها.
• خانهٔ ابوی.
• خانهٔ شمس.
• دبستان آیت‌الله طالقانی.
• دریاچهٔ سه‌دریا.
• دشت سیستان.
• دشت لوت.
• رود سیانجان (تلخ‌آب).
• روستای تمین.
• زیارتگاه ملک‌سیاه.
• ساختمان پست زاهدان.
• ساختمان پست میرجاوه.
• ساختمان دادگستری.
• ساختمان راه‌آهن میرجاوه.
• ساختمان شهربانی میرجاوه.
• غار لادیز.
• قلعهٔ تیمور.
• قلعهٔ سام.
• قلعهٔ لادیز.
• کاروانسرای رباط شورگز.
• کاروانسرای نصرت‌آباد.
• کتابخانهٔ استاد کامبوزیا.
• کوه ملک‌سیاه.
• کوه‌های بسیستان.
• گورستان هفتادملا.
• مجموعهٔ امیرتوکل کامبوزیا.
• مسجد شاه‌علی.
• موزهٔ شهدا.
• موزهٔ منطقه‌ای جنوب شرق ایران.

[ویرایش] سوغاتی‌ها

[ویرایش] خوراکی‌ها

فهرست خوراکی‌های زاهدان:^[۵]

• آبگوشت.
• تجگی.
• شیرمال.
• شیلانج.
• قلیفی.
• کباب تنورچه.
• کشک زرد.
• کشک سفید.
• کلوچه.
• کهلی.

 زبان و مذهب

مردم شهرستان زاهدان  به لهجه  بلوچي  تکلم مي کنند و لهجه هاي فارسي و محلي  نيز رايج است . در اين شهرستان 83/99 درصد جمعيت آن را مسلمانان شيعه /سني/تشکيل مي دهند.

جمعيت و نيروي انساني

جمعيت شهرستان زاهدان در سال 1375 حدود 487031 نفر بوده اين رقم در سال 1382 به 627451 نفر  رسيده است .تغييرات جمعيت در سال 1382 نسبت به سال 1375 ،برابر68/3 درصد بوده است .

شرح	کل جمعيت	جمعيت‌روستائي	جمعيت شهري	ميزان‌شهرنشيني (درصد)
شهرستان	627451	100211	527240	84

نيروي انساني

بر اساس برآورد انجام شده در سال 1382جمعيت فعال اين شهرستان *(استان)241923نفر، جمعيت شاغل 225353 نفر به ترتيب روستايي و شهري 1084974و 1065034بوده و ترکيب اشتغال به ترتيب کشاورزي صنعت و خدمات 28و8/24و2/47 درصد مي باشد.

آموزش و پرورش

در سال تحصيلي 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصيلي  شهرستان 145521 نفر بوده که 02/27 درصد از دانش آموزان استان را تشکيل مي دهد. از کل دانش آموزان اين شهرستان 35/55درصددرمقطع ابتدائي،65/24درصددرمقطع راهنمائي،64/17درصد در مقطع متوسطه و56/17 درصد در مقطع متوسطه در رشته هاي فني و حرفه اي و کار و دانش مشغول به تحصيل مي باشند .69/45درصد از کل دانش آموزان شهرستان زاهدان را دانش آموزان دختر تشکيل مي دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائي نيز08/11 درصد مي باشد.

آموزش عالي

در سال تحصيلي 83-1382 در شهرستان زاهدان 24593دانشجودر حال تحصيل بوده که از اين تعداد  70 درصد دردانشگاه دولتي  و30 درصد دردانشگاه آزاد وپيام نور  مشغول به تحصيل بوده اند.

عنوان	سال 1375		سال 1382		شاخصهاي مقايسه اي طي سالهاي82- 1375
					درصد تغييرات		رشد سالانه (درصد)
	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان
تعدادمراکزآموزش عالي	8	12	9	24	5/12	100	5/12	9/5
تعداد دانشجويان	23529	26250	24593	36977	32/4	9/40	16/4	19/3
دانشجويان دختر	5697	6715	11547	17880	7/102	3/166	012/0	8/8

بهداشت و درمان

شهرستان زاهدان از لحاظ امکانات بهداشتي و درماني در سال 1375 داراي 5 بيمارستان با 717 تخت بوده که در سال  1382 تعداد بيمارستان  به7  و تعداد تخت بيمارستان  نيز به 1186 رسيده است .

شرح	سال 1375		سال 1382		درصدتغييرات بين   سالهاي82- 1375		رشدسالانه(درصد)   دوره 82- 75
	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان
تعداد بيمارستان	5	13	7	14	40	7/7	3/18	7/7
تعداد مراکز بهداشتي و درماني شهري	20	50	66	140	230	180	6/2	1/101
تعدا د خانه بهداشت	33	632	47	719	42	7/13	5/2	15/0
تعداد پزشک و دندانپزشک	150	383	218	603	45	4/57	5/0	2/0
سرانه تخت بيمارستاني به ازاي هرهزارنفر	2/147	3/67	1/189	7/68	5/28	2	6/0	5/1
سرانه پزشک عمومي به ازاي هرهزارنفر	1/13	16	6/15	20	19	25	2/7	7/5

فرهنگ و گردشگري

شرح	سال 1375		سال 1382		درصدتغييرات		رشدسالانه(درصد)
	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان	شهرستان	استان
تعداد سينما	2	3	1	2	-	34 -	-	8/42
تعداد سالن هاي نمايش	7	29	7	32	-	10	-	3/3
تهداد کتابخانه عمومي	6	25	7	40	16	60	7/16	1/3
تعداد مرکزفرهنگي ثابت کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان	6	19	6	19	-	-----		-----

صنايع دستي

1- سوزن دوزي بلوچي 
2- سکه و آئينه دوزي
3- قاليبافي

تربيت بدني

اين شهرستان از وجود سه استاديوم ، سه ميدان فوتبال ، سه  ميدان واليبال ، سه  بسکتبال ،  17 سالن ورزشي و سه ورزشگاه بهرمند مي باشد.سرانه فضاي ورزشي به ازاي هر هزار نفر ( سر پوشيده ) 108 متر مربع و سرانه فضاي ورزشي روباز  257  متر مربع براي هزار نفر جمعيت است .

کشاورزي و منابع طبيعي و دامپروري

در سال زراعي 83-1382 سطح زير کشت محصولات زراعي و باغي شهرستان زاهدان بالغ بر18332 هکتار است که5/11 درصد از سطح کشت زير کشت استان را تشکيل مي دهد . از اين مقدار4/27 درصد به کشت باغات و6/72 درصد به زراعت هاي سالانه اختصاص دارد . محصولات عمده زراعي شهرستان غلات و  نباتات علوفه اي مي باشد .طي همان سال 64 واحد صنعتي پرورش و نگهداري دام و طيور در سطح شهرستان فعال بوده است . همچنين ميزان توليد شير ، گوشت قرمز ، گوشت مرغ و عسل به ترتيب  6/19 ، 7/1 ، 9/0  و -  هزار تن بوده است . لازم به ذکر است اين شهرستان داراي  59  واحد پرورش ماهي با توليد 5/88 تن مي باشد .

صنعت و معدن

تعداد صنايع موجود شهرستان زاهدان 303 واحد مي باشد که تعداد – واحد آن در نقاط روستايي و تعداد – واحد بقيه در نقاط شهري مستقر مي باشند . درسال 1382 تعداد 5 کارگاه  فعال مسئوليت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده ترين معادن موجود در سطح اين شهرستان عبارتند از : گرانيت ، لاشه تراورتني ، گل سفيد ، کروميت ، منگنز. سهم شهرستان از کارگاه هاي معدني فعال استان 3/33 درصد مي باشد . ميزان توليدات اسمي سالانه گروه معدني غير فلزي – تن مي باشد که – درصد توليدات معدني کل استان را به خود اختصاص داده است .

رديف	نام معدن	ماده معدني	ذخيره ( تن )	تعداد شاغلين	ظرفيت استخراج ساليانه
1	لار شرقي	گرانيت	3000000	20	12000
2	بوک	ً	2400000	8	3000
3	چشمه رضايي	لاشه تراورتن	3540000	11	20000
4	انجيزه	گل سفيد	38000	32	1000
5	آب غلامان	کروميک	10000	21	2000
6	چاه زرد دو	کروميت و منگنز	11500	8	2300
7	ژوژ	کروميت	12500	8	2000
8	دومک	کروميت	11000	5	2000
9	کاشي	کروميت	12300	18	2050
10	کريم آباد	گل سفيد	15000	16	1500
11	نور آباد	گرانيت	550000	16	6000
12	گراغه	گرانيت	1000000	14	6000

اهم طرح هاي در دست اقدام

عنوان پروژه	محل اجراء	دستگاه اجرايي	ميزان اعتبار	نوع کاربردي
سد تغذيه اي گلک حصاروئيه	زاهدان	شرکت سهامي آب منطقه اي	52000 ميليون ريال	کنترل و مهار سيلاب به ميزان 27 ميليون متر مکعب
اجراي تاسيسات فاضلاب شهر زاهدان	زاهدان	شرکت آب و فاضلاب استان	600000 ميليون ريال	-